Adress Korespondencyjny Stowarzyszenia: Kowal 87-820 ul. Zamkowa 4

Wielkopolskie

WOJEWÓDZTWO WIELKOPOLSKIE

choczCHOCZ – wieś w województwie wielkopolskim, powiecie pleszewskim. Po raz pierwszy wymieniony jest w źródłach w 1294 r. pod nazwą Chodecz. W XIV w. Kazimierz Wielki nakazał wybudować tu zamek murowany. Odbudowywał go w 1382 r. Bartosz Wezenborg, starosta odolanowski. Nie zachował się przywilej lokacyjny Chocza. Jako miasto szlacheckie wymieniony jest w XIV w. Chocz był własnością rodów wielkopolskich: Chodeckich, Ostrorogów, Marszewskich, Mycielskich, Lipskich i Raczyńskich. W 1555 r. Marszewscy oddali kościół parafialny braciom czeskim, którzy stworzyli w Choczu latach 1555–1620 silną grupę wyznaniową. Zostali oni w 1621 r. usunięci z miasta przez Lipskich. Właściciele ci odebrali mieszczanom prawo pędzenia wódki i warzenia piwa oraz zagarnęli młyn wodny, znajdujący się na miejskim gruncie. Spowodowało to upadek Chocza. W XIX w. miasto znalazło się w zaborze rosyjskim. Większość mieszkańców zajmowała się rolnictwem. W 1870 r. Chocz utracił prawa miejskie. W okresie międzywojennym rozwinęło się tu rzemiosło: koszykarstwo, kołodziejstwo i stolarstwo. Obecnie Chocz jest siedzibą gminy. Znajduje się tu barokowy kościół kolegiacki z XVII–XVIII w., klasztor Reformatów z XVIII w. i barokowy pałac infułatów wzniesiony w XVIII w. na miejscu dawnego zamku.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965–, t. II, s. 215; www.chocz.pl/-36k

dolskDOLSK – miasto w województwie wielkopolskim, powiecie śremskim. Najstarsza wzmianka źródłowa pochodzi z bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II z 1136 r. Wieś Dolsko występuje w niej jako własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. W 1231 r. przeszła na własność biskupstwa poznańskiego i była nią do 1797 r. Przez Dolsk prowadził szlak handlowy z Poznania do Wrocławia i wieś spełniała rolę osady targowej. W 1359 r. Kazimierz Wielki dokonał tu lokacji miasta na prawie średzkim. Dolsk otrzymał też prawo do cotygodniowych targów. Wojna domowa między rodami Grzymalitów i Nałęczów w 1393 r. doprowadziła do zniszczenia miasta. W 1403 r. Władysław Jagiełło odnowił przywilej lokacyjny. Na wojnę z Krzyżakami w 1458 r. Dolsk wystawił 10 piechurów. Mieszczanie zajmowali się uprawą roli (posiadali 17 łanów ziemi) oraz rzemiosłem. Rzemieślnicy skupieni byli w 8 cechach. Zwiększała się też liczba jarmarków – w XVII w. było ich 7. W tymże wieku prawdopodobnie w Dolsku była drukarnia. Świadczyć o tym może wydana tutaj, w 1649 r., książka. W 1793 r. Dolsk został zajęty przez Prusy. Liczył wtedy ponad 700 mieszkańców. W latach 1807–1815 należał do Księstwa Warszawskiego, a po 1815 r. do Wielkiego Księstwa Poznańskiego w ramach zaboru pruskiego. W XIX w. ludność miasta podwoiła się. W 1866 r. w Dolsku powstało pierwsze w Wielkopolsce Kółko Rolnicze. Najstarszym zabytkiem w mieście jest kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła z XV w.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965–, t. II, s. 220–221; www.pl.wikipedia.org/wiki/Dolsk-66k; www.dolsk.pl/-44k

golinaGOLINA – miasto w województwie wielkopolskim, powiecie konińskim. Najstarsza wzmianka o Golinie pochodzi z XIV w. W 1330 r. szlachcic Jan z Goliny otrzymał od Władysława Łokietka przywilej lokacyjny dla miasta. W dokumencie z 1338 r. miejscowość występuje jako miasto pod nazwą Golyna. Potwierdzenia praw miejskich dokonał w 1362 r. Kazimierz Wielki. Było to miasto prywatne należące do rodu Golińskich, następnie do Żychlińskich. Nigdy nie rozwinęło się w znaczniejszy ośrodek miejski. Na wojnę z Krzyżakami w 1458 r. zobowiązane było wystawić 3 piechurów. W 1579 r. w Golinie było 20 rzemieślników, w tym 6 gorzelników i 3 rybaków. Pożar jaki wybuchł w 1611 r. zniszczył prawie całe miasto. Siedem lat później było w Golinie 17 domów i 5 rzemieślników. Gdy w 1793 r. miasto dostało się pod panowanie pruskie, liczyło 618 mieszkańców. W latach 1807 – 1815 było w Księstwie Warszawskim a od 1815 w Królestwie Polskim. Ludność zajmowała się głównie rolnictwem. W 2 połowie XIX w. zaczął rozwijać się drobny przemysł przetwórczy. Odbywało się 6 jarmarków rocznie. W 1870 r. Golina utraciła prawa miejskie. Przywrócono je w 1921 r. W mieście znajduje się drewniany zabytkowy kościół św. Jakuba Apostoła z połowy XVIII w. W 1989 r. na rynku miasteczka odsłonięto pomnik Kazimierza Wielkiego.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965–1967, t. II, s.223-224; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1881, t. II, s. 657; www.pl.wikipedia.org/wiki/Golina; www.powiat.konin.pl/pl/artykul/7.htmlgolinacity.orh.org/

kaliszKALISZ – miasto na prawach powiatu grodzkiego w województwie wielkopolskim. Siedziba powiatu ziemskiego. Kalisz posiada najstarszą metrykę wśród miast polskich. Nazwa Calissia zaznaczona jest na mapie ,,szlaku bursztynowego”, sporządzonej w II w. przez Ptolemeusza z Aleksandrii. W okresie wczesnośredniowiecznym na terenie obecnego Kalisza znajdowało się kilka osad. Gród na Zawodziu z targowiskiem i osadą rzemieślniczą oraz najstarszym kościołem św. Wojciecha, datowany na IX – X w. Po raz pierwszy w źródłach wspomniany w 1106 r.,w czasie walk Bolesława Krzywoustego ze Zbigniewem. Główna osada targowa na terenie dzisiejszego Starego Miasta z kościołem Najświętszej Panny Marii. Osada na Rypinku z kościołem św. Gotarda oraz osada na Wydartym. W 1136 r. gród był już siedzibą kasztelanii. Do dużego znaczenia doszedł Kalisz za Mieszka Starego. Wzniósł on na Zawodziu w drugiej połowie XII w. kolegiatę romańską św. Pawła. W 1233 r. Henryk Brodaty zbudował nowy gród na piaszczystej wyspie na północ od Zawodzia. W pobliżu grodu wzniesiony został kościół św. Mikołaja. Lokacja miasta na prawie średzkim nastąpiła w 1257 r. za rządów Bolesława Pobożnego. Książę ten wydał także tzw. „Statut Kaliski” regulujący prawne położenie Żydów. Mieli oni w mieście własną dzielnicę i zorganizowani byli w gminę żydowską. W okresie rozbicia dzielnicowego w XIII w. Kalisz stał się stolicą oddzielnego księstwa. W pierwszej połowie XIV w. miasto było obiektem niszczących najazdów ze strony Litwinów (1306 r.) i Krzyżaków (1331 r.). Ufortyfikowanie miasta nastąpiło za panowania Kazimierza Wielkiego. Zbudowane zostały mury obronne długości ok. 1600 m, posiadające 15 baszt i 4 bramy (Toruńską, Wrocławską, Łazienną i Piskorzewską – Pyzdrską). W pobliżu Bramy Toruńskiej wzniesiony został zamek, który pełnił także funkcje rezydencjonalne i administracyjne. W 1339 r. król Kazimierz Wielki założył lub przeniósł ze Starego Kalisza klasztor braci mniejszych p.w. św. Stanisława. W XIV w. odbyły się w Kaliszu trzy synody kościelne, a także zjazd monarchów z udziałem Ludwika Węgierskiego (1368 r.). Rozkwit miasta przypada na XV – XVI w. Kalisz był dużym ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym. Istniały tu liczne młyny. W 1402 r. powstał pierwszy tartak. Przez Kalisz przechodził ważny szlak handlowy z Wrocławia do Torunia. Miasto uzyskiwało dochody z ceł i przepraw. Kupcy kaliscy handlujący solą zwolnieni byli z wszelkich opłat celnych i targowych na terenie całego Królestwa. Odbywał się 8-dniowy jarmark ustanowiony jeszcze przez Kazimierza Wielkiego w 1338 r. W Kaliszu miał siedzibę wyższy sąd prawa zachodniego dla miast i miasteczek okręgu kaliskiego. Od XV w. do 1792 r. miasto było stolicą województwa kaliskiego. Na wojnę z Krzyżakami w 1458 r. wysłano 30 piechurów. XVII w. przyniósł zahamowanie rozwoju miasta. Zniszczenia, pożary, zarazy i wysokie kontrybucje nałożone przez Szwedów przyczyniły się do zubożenia mieszczan. W 1793 r. Kalisz został zajęty przez Prusy. W okresie rządów pruskich przystąpiono do rozbiórki murów obronnych i zamku. Do dzisiaj zachował tylko fragment murów z basztą Dorotka. W 1801 r. Wojciech Bogusławski wybudował w mieście pierwszy drewniany budynek teatru. W 1807 r. Kalisz znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego jako stolica departamentu, a w 1815 r. w granicach Królestwa Polskiego jako stolica województwa i później guberni. Stał się jednym z ważniejszych ośrodków miejskich na terenie Kongresówki. Nastąpił rozwój przemysłu włókienniczego. Rozpoczęto także produkcję fortepianów. W latach 1900 – 1902 zbudowana została linia kolejowa Warszawa-Wrocław. W sierpniu 1914 r., w czasie I wojny światowej, Niemcy zniszczyli w 80 % zabytkową zabudowę miasta. W latach 1975 – 1999 Kalisz był stolicą województwa kaliskiego. W 1992 r. utworzona została diecezja kaliska. W Kaliszu funkcjonuje filharmonia i teatr o ponad 200. letniej tradycji.

Dąbrowski J., Kazimierz Wielki – twórca korony Królestwa Polskiego, Kraków 2007, s. 67; Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławetnego Królestwa Polskiego, Warszawa 1975, ks. IX, s. 265, 370, 441; Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984, s. 166-167; Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001, s. 217; Kronika katedralna krakowska, [w:] Kronika Jana z Czarnkowa, s. 16-17; Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965–1967, t. II, s. 230-234; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. III, s. 685-699; Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Ossolineum 1982, s. 185; www.http://historycy.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=105:zamki-i-fortalicja-kazimierza-wielkiego&catid=39:redniowiecze&Itemid=53; ; www.pl.wikipedia.org/wiki/Kalisz; www.stary.kalisz.pl

Kleczew.svgKLECZEW – Miasto w województwie wielkopolskim, powiecie konińskim. Początki miejscowości przypadają na XIV w. Na skrzyżowaniu  szlaków handlowych z Kalisza do Kruszwicy i z Poznania do Warszawy powstało osiedle miejskie rządzące się prawem polskim. W dniu 12 I 1366 r. jego właściciel Janko w oparciu o przywilej Kazimierza Wielkiego, nadał miejscowości prawa miejskie i określił obowiązki wójta i mieszczan. W 1458 r. miasto wysłało 10 pieszych na wojnę trzynastoletnią. W XV w. aż 11 mieszczan studiowało na Akademii Krakowskiej. Według stanu z 1579 r. w Kleczewie było 12 garncarzy, 2 olejarzy, 7 piekarzy, 12 pędzących wódkę, 7 warzelników soli, 4 przekupniów i 37 rzemieślników innych specjalności. Upadek miasta zaczął się w XVII w. Wielki pożar w 1648 r. zniszczył zabudowę i archiwum miejskie. Zniszczeń dokonali też Szwedzi. Pożary miały miejsce także w 1748, 1796, 1808 i 1862 r. W 1793 r. Kleczew znalazł się w zaborze pruskim. Wtedy to z inicjatywy poznańskiego bankiera Jana Kluga powstała w mieście manufaktura sukiennicza, jedna z pierwszych w Wielkopolsce. Jednak brak zbytu spowodował upadek zakładu. W 1815 r. Kleczew znalazł się w zaborze rosyjskim. W mieście istniała fabryka dywanów, sukna, szali pasków i browar. Odbywało się 6 jarmarków rocznie. W 1870 r. Kleczew utracił prawa miejskie, które odzyskał w 1919 r. W czasie okupacji niemieckiej zginęło ponad 1000 miejscowych Żydów. Powojenny rozwój Kleczewa związany jest z wydobyciem węgla brunatnego w odkrywkach Jóźwin i Kazimierz. W 1977 r. Kleczew stał się siedzibą Dyrekcji Kopalni Węgla Brunatnego Konin.

Miasta polskie w tysiącleciu, t. II, s. 237–238; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IV, s.125–126; www.pl.wikipedia.org/wiki/Kleczew; www.kleczew.pl

koloKOŁO – Miasto powiatowe w województwie wielkopolskim. W dniu 18 VII 1362 r. Kazimierz Wielki wydał Henrykowi, byłemu wójtowi Warty, przywilej zezwalający na założenie Nowego Miasta na terenie dawnej wsi Koło. W dokumentach wymieniane jest jako Colo. Miasto ulokowane na wyspie rzecznej otrzymało prawo magdeburskie. Było własnością królewską i siedzibą starostwa niegrodowego. Poza miastem wzniesiony został murowany zamek obronny. W 1410 r. zebrało się tu rycerstwo wielkopolskie przed wyprawą pod Grunwald. Od XV w. w Kole odbywały się sejmiki generalnej prowincji wielkopolskiej. Ostatni zebrał się w 1716 r. Na wojnę trzynastoletnią w 1458 r. Koło wysłało 15 pieszych. W 1476 r. król Kazimierz Jagiellończyk nadał miasto dożywotnio księżnej mazowieckiej Annie w zamian za ziemię sochaczewską. W 1502 r. król Aleksander nadał prawo na cotygodniowe targi i 3 jarmarki rocznie. Nakazał także przeznaczyć dochody z jatek na uporządkowanie miasta i budowę mostów na Warcie. Następne przywileje powiększające ilość jarmarków nadali królowie, Zygmunt III Waza w 1592 r., Jan III Sobieski w 1690 r. i August III Sas w 1754 r.  W 1579 r. było w Kole 86 rzemieślników. Istniały cechy sukienników, kowali, ślusarzy, nożowników, zdunów, krawców, rymarzy i piwowarów. Był także złotnik i aptekarz. W 1554 r. na prawym brzegu Warty powstała osada  zwana Zdunami, posiadająca własny samorząd. Mieszańcy Zdun zajmowali się głównie garncarstwem. W XVII w. miast podupadło. W 1622 r. miasto zostało spalone przez Lisowczyków. W czasie najazdu szwedzkiego obok Koła stacjonowało 34 tys. żołnierzy. W 1658 r. w mieście były 142 domy. W 2 połowie XVIII w. Koło liczyło 1400 mieszkańców i było największym miastem powiatu konińskiego. Kiedy w 1793 r. miasto zajęli Prusacy, było w nim 101 domów, w tym 3 murowane. W 1815 r. Koło znalazło się w granicach Królestwa Polskiego. Nastąpił rozwój przemysłu. W 1833 r. istniały tu 22 przędzalnie i 43 warsztaty tkackie. Natomiast w 1842 r. poznański kupiec Józef Freudenreich założył pierwszą fabrykę fajansu i majoliki. W tym czasie zwiększyła się liczba mieszkańców i rosła ranga miejscowości. W 1867 r. utworzony został powiat kolski. Pod koniec XIX w. były w Kole 4 fabryki ceramiczne, fabryka maszyn rolniczych, wyrobów bawełnianych, wełnianych, tasiemek, mączki kostnej, browar, tartak i młyny. Funkcjonowała linia kolejowa wąskotorowa do Sompolna, Włocławka i Kruszwicy.  W 1921 r. przeprowadzono linię kolejową szerokotorową z Kutna do Strzałkowa przez Koło. W 1924 r. w granice miasta włączono wsie Blizna i Nagórna. Z dniem 1 IV1938 r. powiat kolski został przeniesiony z województwa łódzkiego do województwa poznańskiego. W czasie okupacji niemieckiej uległo zagładzie ok. 5 tys. Żydów kolskich. Dalszy rozwój Koła nastąpił w okresie powojennym. W latach 1975–1998 Koło wchodziło w skład województwa konińskiego, a od 1999 r. jest w województwie wielkopolskim. Od dnia16 VI 1999 r. patronem Koła jest św. Bogumiła.

Miasta polskie w tysiącleciu, t. II, s. 240–242; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,
t. IV, s. 274–277; www.pl.wiki.org/wiki/Koło(wojewodztwo-wielkopolskie); www.kolo.pl

koninKONIN – Miasto na prawach powiatu grodzkiego w województwie wielkopolskim. Prawdopodobnie w okresie wczesnośredniowiecznym istniał tu gród chroniący przeprawy przez Wartę. Przechodził tędy ważny szlak handlowy prowadzący z Kalisza do Kruszwicy. Konin był w połowie tego szlaku o czym świadczy „słup koniński”, kamienny znak drogowy istniejący do dzisiaj, ufundowany w 1151 r. przez Piotra Wszeborowica. W XII w. w pobliżu grodu rozwinęła się osada targowa (dzisiejsza wieś Stare Miasto z kościołem romańskim). W późniejszym okresie nastąpiło przemieszczenie osady na wyspę w nurcie Warty i nadanie jej praw miejskich.  Z 1293 r. pochodzi pierwsza wzmianka o wójcie Gosławie z Konina. W 1328 r. istniał już most przez Wartę. Konin został zniszczony w czasie najazdu Krzyżaków w 1331 r., po czym Kazimierz Wielki otoczył miasto murem obronnym i zbudował zamek. W tym też czasie Konin stał się siedzibą powiatu w województwie kaliskim. Na wojnę trzynastoletnią  w 1458 r. wysłanych zostało 15 pieszych. W XV i XVI w. nastąpił szybki rozwój miasta, rozwijało się rzemiosło. W 1517 r. w mieście było 15 garncarzy, 11 rybaków, 8 rzeźników, 15 pędziło wódkę, a w 1616 r. było w Koninie 30 sukienników. Upadek miasta zaczął się w XVII w. Dwie epidemie  w 1628 i 1662 r. zdziesiątkowały ludność, a Szwedzi w 1656 r. spalili miasto. Ze 127 domów zostało tylko 25. W czasie wojny północnej w 1707 r. został zniszczony zamek. W 1793 r. Konin został zajęty przez Prusy, liczył wtedy 780 mieszkańców, posiadał 165 domów, w tym 1 murowany. W 1807 r. miasto znalazło się w Księstwie Warszawskim, a w 1815 r. w Królestwie Polskim. W XIX w. rozebrano resztki zamku i murów obronnych. W tym czasie mieszkańcy zajmowali się rzemiosłem i rolnictwem. W 2. połowie XIX w. zaczął rozwijać się przemysł. Funkcjonowały w Koninie dwie fabryki maszyn rolniczych, zakład kotlarski, wytwórnia octu, olejarnie, mydlarnie, garbarnie i 4 browary. W okresie międzywojennym pewne ożywienie przyniosły inwestycje komunikacyjne, tzn. budowa w latach 1912–1914 linii kolejowej Poznań-Kutno oraz budowa kanału wodnego łączącego Wartę z Gopłem (Kanał Ślesiński). Po II wojnie światowej nastąpił gwałtowny rozwój Konina. Związane to było z wydobyciem w tym rejonie węgla brunatnego. Powstały kopalnie odkrywkowe, wielka elektrownia i huta aluminium. Liczba ludności zwiększyła się kilkakrotnie, zwiększył się także obszar miasta. W latach 1975–1998 Konin był stolicą województwa konińskiego. Od 1 I 1999 r. wchodzi w skład województwa wielkopolskiego.

Miasta polskie w tysiącleciu, t. II, s. 242–244; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IV,
s. 333–338; www.pl.wikipedia.org/wiki/Konin; www.konin.pl; www.konin.pl/-10 godzin temu

kozminekKOŹMINEK – Wieś w województwie wielkopolskim, powiecie kaliskim, gminie Koźminek. Nie znamy dokładnej daty nadania miejscowości praw miejskich. Po raz pierwszy, jego nazwa, pojawia się w źródłach w 1369 r. już jako miasto na prawie magdeburskim. Było wtedy własnością królewską. Właśnie w 1369 r. król Kazimierz Wielki nadał Koźminek wraz z czterema wsiami Bartoszowi z Wezenborga, h. Tur w wieczyste użytkowanie za zasługi dla kraju. Miasto często zmieniało właścicieli. Potomkowie Bartosza z Wezenborga sprzedali Koźminek w 1441 r. Wojciechowi z Pakości, później przeszedł w ręce książąt raciborskich. W dalszej kolejności należał do Gostyńskich, Wałdowskich, Ostrorogów, Łętkowskich i Kiełczewskich. W 1450 r. król Kazimierz Jagiellończyk zezwolił miastu na dwa jarmarki rocznie. Na wojnę trzynastoletnią w 1458 r. Koźminek wysłał 6 pieszych. W połowie XVI w. miasto uzyskało prawo do trzeciego jarmarku i prawo do handlu końmi na targach. Kupcy udający się na Śląsk mieli obowiązek przejazdu przez Koźminek. Miasto stało się ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. W 1579 r. było 50 rzemieślników różnych specjalności. Pędzono także wódkę i piwo. W XVI w. kiedy właścicielem miasta był Jakub z Ostroroga, Koźminek stał się ważnym ośrodkiem ruchu reformacyjnego. Kościół parafialny przekazał on braciom czeskim, założył szkołę dla współwyznawców i drukarnię. Na synodzie, jaki odbył się w Koźminku doszło do krótkotrwałej unii kalwinów i braci czeskich. W 1607 r. kościół parafialny wrócił do katolików. W XVII w. nastąpił powolny upadek miasta. W latach 70. XVIII w. zaczęli się osiedlać w Koźminku niemieccy osadnicy z Dolnego Śląska zajmujący się tkactwem. W 1793 r. miasto dostało się do zaboru pruskiego, w latach 1807–1815 było w Księstwie Warszawskim a po 1815 r. w Królestwie Polskim. Mieszkańcy Koźminka zajmowali się rzemiosłem i rolnictwem. Odbywało się 6 jarmarków, gdzie handlowano głównie bydłem. Produkowano kożuchy, obuwie i garnki. W 1880 r. w mieście było 5 wiatraków, browar, gorzelnia i wytwórnia wyrobów bawełnianych. W 1870 r. Koźminek utracił prawa miejskie. W okresie okupacji niemieckiej w Koźminku utworzono getto dla ludności żydowskiej z okolicznych miejscowości. Stąd wywożono ich do obozów zagłady.

Miasta polskie w tysiącleciu, t. II, s. 248; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IV,
s. 571–572; www.pl.wikipedia.org/…/Kozminek (województwo wielkopolskie); www.kozminek.pl

543px-POL_Mikstat_COA.svgMIKSTAT – Miasto w województwie wielkopolskim, powiecie ostrzeszowskim. Początki sięgają X w. Pierwotna nazwa Komorów została wyparta przez nazwę niemiecką Mixstadt (Mucke – komar, stadt – miasto). Prawa miejskie magdeburskie uzyskał w 1366 r. Wydano wtedy przywilej, w którym Janko, syn Mikołaja Zaremby, pan i dziedzic na Komorowie, sprzedaje wójtostwo w mieście Mikstad Piotrowi Knoth. Było miastem królewskim należącym do starostwa grabowskiego w województwie sieradzkim. W 1391 r.  Mikstat  został  zniszczony przez pożar. Książę Władysław Opolczyk zwolnił  miasto  na 5 lat od danin. Prawdopodobnie przeniesiono je wtedy w inne miejsce. Ponownie miasto zostało doszczętnie spalone w 1478 r. Król Zygmunt Stary w 1528 r. wydał ponowny akt lokacyjny i przywileje. W połowie XVI w. było w mieście 12 rzemieślników, a pod koniec tego wieku powstały dwa cechy. W 1590 r. król Zygmunt III Waza nadał przywilej na 4 jarmarki w roku. W mieście rozwijało się słodownictwo i browarnictwo. W 1578 r. było 65 domów, a w 1655 r. 106 domów. Pierwsza wzmianka o szkole parafialnej pochodzi z 1670 r. Po wojnie ze Szwecją w połowie XVII w. w mieście zostało tylko 16 domów. W 1793 r. Mikstat dostał się pod panowanie pruskie. Liczył wówczas 481 mieszkańców, w mieście było 108 drewnianych domów, krytych strzechą. W 1815 r. Mikstat znalazł się w zaborze pruskim, w granicach Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Ludność zajmowała się głównie rolnictwem. Było tylko 6 rzemieślników – 4 szewców i 2 krawców. W XIX w. wybuchły jeszcze dwa wielkie pożary, w 1822 r. i w 1876 r. W czasie powstania wielkopolskiego w 1918 – 1919, oddział powstańczy złożony z mieszkańców Mikstat brał udział w walkach w rejonie Kobylej Góry. W 1921 r. miasto liczyło 1423 mieszkańców. Miejscowość miała charakter rolniczy. W mieście znajduje się zabytkowy, drewniany kościół cmentarny z XVIII w.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. II, s. 263-264; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. VI, s. 409; pl.wikipedia.org/wiki/Mikstat;   www.mikstat.pl

przedeczPRZEDECZ – Miasto w województwie wielkopolskim, powiecie kolskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z bulli papieża Innocentego II z 1136 r., odnosi się jednak ona do miejscowego jeziora jako własności arcybiskupa gnieźnieńskiego. Można przypuszczać, że istniała już wówczas w tym miejscu osada i gród drewniano-ziemny, który został zdobyty przez Krzyżaków w czasie najazdu w 1329 r. W latach 1332–1343, pod nazwą Mosburg (Błotny bądź Bagnisty Gród),pozostawał pod władzą krzyżacką. W grodzie urzędował brat zakonny z tytułem wójta. Nie ma pewności czy Krzyżacy przystąpili do budowy murowanego zamku. Przedecz wraz z Kujawami wrócił do Polski w 1343 r., na mocy pokoju kaliskiego. W 1347 r. Kazimierz Wielki nabył w wyniku wymiany na inne miejscowości Przedecz wraz z jeziorem od arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii Skotnickiego. Władca ten nadał osadzie w 1363 r. prawo miejskie magdeburskie i według Janka z Czarnkowa rozpoczął budowę zamku obronnego, ukończonego ok.1380 r. Pod koniec XIV wieku Przedecz stał się stolicą powiatu w ramach województwa brzesko – kujawskiego. Był też siedzibą starostwa grodowego. Władysław Jagiełło w 1420 r. potwierdził prawo miejskie magdeburskie oraz nadał przywilej odbywania cotygodniowych targów (poniedziałek) i dwóch jarmarków rocznie. Od 1454 r. starostwo przedeckie należało do wyposażenia żon królewskich: Elżbiety Rakuszanki, Barbary Zapolya i Bony Sforza. W czasie potopu szwedzkiego miasto i zamek uległy zniszczeniu. W 1793 r. Przedecz znalazł się w zaborze pruskim, a od 1815 r. w Królestwie Polskim. Miasto liczyło w tym czasie jedynie ponad 500 mieszkańców. Podjęto próbę rozwoju miejscowości poprzez osiedlenie w niej kolonistów – sukienników (w 1823 r. osiedliło się 23 sukienników). Niestety po powstaniu listopadowym opuścili oni Przedecz. W 1862 r. miasto liczyło 1864 mieszkańców. Pięć lat później Przedecz utracił prawa miejskie, które odzyskał w 1919 r. W 1975 r. miasto zostało przeniesione z powiatu włocławskiego do powiatu konińskiego. Znajduje się tu neogotycki kościół św. Rodziny z lat 1904 – 1909 wg projektu Józefa Dziekońskiego, oraz kościół ewangelicki z lat 1824 –1828, którego wieża jest pozostałością dawnego zamku Kazimierza Wielkiego.

Guerquin, Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1984, s. 262; Katalog zabytków sztuki w Polsce, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1988, t. XI, z. 18, „Włocławek i okolice”, s. 163-170; Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 339; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1888, t. IX, s.135-136; kolo.naszemiasto.pl/tag/zamek-w-przedczu.html; pl.wikipedia.org/wiki/Przedecz; przedecz com.pl; pl.wikipedia.org/wiki/Zamek w Przedczu; www.przedecz.net/; www.zamki.pl/?idzamku=przedecz

Pyzdry.svgPYZDRY – Miasto w województwie wielkopolskim, powiecie wrzesińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pyzdry. Pierwsza wzmianka o miejscowości została zamieszczona w Kronice Wielkopolskiej w 1232 r., a mówiąca o wyprawie Księcia Henryka Brodatego w głąb Wielkopolski. Zakłada się, że w pierwszej połowie XIII w. zbudowano w Pyzdrach gród książęcy, obok którego powstała osada. Prawa miejskie średzkie najprawdopodobniej nadał Pyzdrom książę Bolesław Pobożny przed rokiem 1257. Miasto leżało na ważnym szlaku handlowym z Wrocławia do Torunia. Dzięki mostowi na Warcie miało połączenia z Poznaniem, Kaliszem, a także Gnieznem i Koninem. W latach 80-tych XIII w. działała tu mennica prowadzona przez mincera Ubelina. W wyniku najazdu krzyżackiego w 1331 r. miasto zostało spalone. Około 1339 r. Kazimierz Wielki zbudował zamek, miasto zaś otoczył murem obronnym. W drugiej połowie XIV w. Pyzdry stają się siedzibą powiatu sądowego i ośrodkiem starostwa. W 1345 r. Kazimierz Wielki zawarł tu rozejm z królem Czech Janem Luksemburskim. Król Władysław Jagiełło w 1403 r. nadał Pyzdrom prawo miejskie magdeburskie. Okres największego rozkwitu miasto przeżyło w XV i XVI w. Przywileje i nadania sprawiły, Pyzdry stały się ważnym ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym. W 1578 r. było tu 181 rzemieślników i przekupniów, w tym: 21 szewców, 16 krawców, 13 kuśnierzy, 13 kołodziejów, 8 sukienników, 5 płócienników, 8 piekarzy i słodowników oraz 20 szynkarzy. Upadek miasta nastąpił w XVII w. Przyczynami były powodzie, epidemie, a przede wszystkim wojska szwedzkie, które obozowały pod miastem w 1656 r. W wyniku epidemii w 1707 r. przy życiu zostało tylko kilka osób. W czasie konfederacji barskiej w 1768 r. wojska rosyjskie spaliły zabudowę. Kiedy w 1793 r. Pyzdry dostały się pod panowanie pruskie, w mieście były 294 domy w tym 1 murowany. Mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem i rzemiosłem. Najwięcej było krawców (40), następnie 22 szewców, 33 rzeźników i 23 piekarzy. W mieście funkcjonowały 4 wiatraki i młyn wodny, cegielnia i garbarnia. W 1807 r. Pyzdry znalazły się w Księstwie Warszawskim jako siedziba władz powiatowych w departamencie poznańskim, natomiast w 1815 r. w Królestwie Polskim. W 1818 r. przeniesiono siedzibę powiatu do Wrześni. Ludność zajmowała się głównie rolnictwem i rzemiosłem. Najwięcej było sukienników i szewców. Źródłem utrzymania był także handel zbożem i drewnem. Z przystani na Warcie spławiano rocznie ok. 200 tratew do Prus. Wzrosła też liczba ludności w mieście z 3416 w 1827 r. do 4140 w 1902 r. W 1870 r. Pyzdry zostały pozbawione praw miejskich. Odzyskały je w 1919 r. W okresie międzywojennym ludność w 60 % zajmowała się rolnictwem. Pyzdry mają zachowany historyczny układ urbanistyczny od XIII do XIX w., pozostałości zamku i murów obronnych, obiekty sakralne, w tym kościół parafialny z XIV–XIX w. i zespół klasztorny franciszkanów z XIV–XVIII w.

Guerquin, Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1984, s. 265-266; Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. II, s. 286-287; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł.
F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1888, t. IX, s. 323-333; pl.facebook.com/dziejepyzdr; pl.wikipedia.org/wiki/zamek-w-Pyzdrach; www.pyzdry.pl/, pl.wikipedia.org/wiki/Pyzdry; www.pyzdry.pl/358,historia-miasta.html; www.zamkipolskie.com/pyzdry/pyzdry.html

Skomentuj