WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE

BODZENTYN – miasto w województwie świętokrzyskim, powiecie kieleckim. Bodzentyn powstał na gruntach wsi Tarczek, która na przełomie XII i XIII w. była ośrodkiem posiadłości biskupich. W 1355 r. biskup krakowski Bodzanta otrzymał od Kazimierza Wielkiego przywilej na założenie miasta na prawie magdeburskim. Bodzentyn stał się ośrodkiem klucza majątkowego. W 1365 r. biskup Florian z Mokrska wybudował zamek i otoczył miasto murami obronnymi. Biskup Jan Radlica ufundował w 1380 r. kościół pw. Św. Krzyża. W 1412 r. bp Piotr Wysz powiększył obszar miasta i nadał mieszczanom szereg przywilejów. Otrzymali oni prawo wyrębu drzewa i wypasu bydła, wyłączność handlu solą i mięsem oraz monopol na wyrób trunków w promieniu 1 mili. Ustanowił targi i dał przywilej na dwa jarmarki. W 1413 r. Władysław Jagiełło potwierdził prawo magdeburskie. Biskup Zbigniew Oleśnicki ufundował w 1450 r. gotycką kolegiatę. Przywileje królewskie z 1468 i 1698 r. zwiększyły liczbę jarmarków do sześciu. W drugiej połowie XVI w. włoski architekt Jan Balcer przebudował zamek w pałacową rezydencję. W mieście wytyczono drugi rynek i pobudowano ratusz z wysoką wieżą. Mieścił się w nim sąd biskupi. Na przełomie XVIII i XIX w. Bodzentyn stal się lokalnym ośrodkiem przemysłowym. Powstały kuźnice, fabryki luster i porcelany oraz cegielnie. W 1797 r. miasto przeszło na własność rządu. Rozebrany został ratusz i część murów z Bramą Opatowską. W ruinę popadł też zamek, który był rozbierany przez okoliczną ludność. Prawie połowa ludności zajmowała się rolnictwem. W 1870 r. Bodzentyn stracił prawa miejskie, stając się osadą. Odzyskał je w 1994 r.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965–, t. I, s. 499–500; www.pl.wikipedia.org/wiki/Bodzentyn-82k

FAŁKÓW – wieś w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim. Dawniej miasto. Od XII do XIII w. osada należała do biskupów krakowskich, następnie przeszła w posiadanie bogatego rodu Odrowążów, którzy z czasem przybrali nazwisko Fałkowscy (później Falkowscy). W 1325 r. istniał już tutaj kościół parafialny. W 1340 r. Kazimierz Wielki wydał Jakubowi i Piotrowi Falkowskim przywilej przekształcenia wsi w miasto na prawie magdeburskim. Miasto otrzymało też prawo do cotygodniowego targu i dorocznych jarmarków. W 1532 r. król Zygmunt I Stary potwierdził posiadane przez miasto przywileje. Fałków często zmieniał właścicieli. W XV w. należał do Giżyckich, którzy m.in. w 1420 r. zbudowali nowy murowany kościół w miejsce starego, drewnianego. Od XVII w. był w posiadaniu Lasockich, Stadnickich i Jakubowskich. Fałków nigdy nie stał się znaczącym ośrodkiem miejskim. W 1557 r. miał tylko 5 rzemieślników, szynkarza i gorzelnika. W 1662 r. mieszkało tu 140 osób w 20 domach. W XVII w. prawdopodobnie zbudowano w Fałkowie niewielki zamek lub dwór obronny, którego ruiny przetrwały do dzisiaj. Są jednak opinie, że budowla ta może mieć XIV – wieczny rodowód. Pewne ożywienie gospodarcze miasta nastąpiło w XIX w. W 1836 r. Karol Burghad założył fabrykę łyżek i noży (tzw. kozików). Zbudowano tutaj wielki piec, walcownię i pudlingarnię. Funkcjonowały także 2 kopalnie rudy żelaza ,,Wierzchowiska” i ,,Juliusz”. Zakłady te upadły jednak pod koniec XIX w. W 1869 r. Fałków utracił prawa miejskie.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965–1967, t. I, s. 506; www. pl.wikipedia.org/wiki/Falkow; ; www.pspfalkow.republika.pl/historia.htm

KARGÓW – wieś w województwie świętokrzyskim, powiecie buskim, gminie Tuczęby. Miejscowość istniała już w XII w. Według ,,Świętokrzyskiego słownika biograficznego” w Kargowie ok. 1150 r. urodził się biskup Wincenty Kadłubek. Jednak źródła kościelne jako miejsce jego urodzenia podają miejscowość Karwów pod Opatowem. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1326 r. W 1352 r. Kazimierz Wielki wzniósł w Kargowie murowany kościół p.w. św. Józefa i Władysława. Był to jeden z kościołów z tzw. serii baryczkowskiej, jako wotum za dopuszczenie się mordu na Marcinie Baryczce. Kościół ten został doszczętnie zniszczony w trakcie wojny w 1944 r. Obecny zbudowany z kamienia w latach 1958 – 1966 jest p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Z dawnego kościoła zachowały się fragmenty ceglanego muru w prezbiterium i portal nad zamurowanym wejściem od strony południowej.

Dąbrowski J., Kazimierz Wielki – twórca korony Królestwa Polskiego, Kraków 2007, s. 66; Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławetnego Królestwa Polskiego, Warszawa 1975, ks. IX, s. 335, 443; Świętokrzyski słownik biograficzny, pod red.
J. Wijaczki,t. I, Kielce 2002; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,
nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. III, s. 839; www.pl.wikipedia.org/wiki/Kargow; www.miasto.gazeta.pl>Kielce>ABC Gazety w Kielcach

KIELCE – Miasto na prawach powiatu grodzkiego. Stolica województwa świętokrzyskiego oraz siedziba starostwa kieleckiego. Początki osady sięgają wczesnego średniowiecza. W latach 1081–1101 wzniesiony tu został modrzewiowy kościół pw. św. Wojciecha. Prawdopodobnie istniał wtedy gród kasztelański. Na przełomie XI–XII w. decyzją Władysława Hermana osada stała się własnością biskupów krakowskich. W 1171 r. bp krakowski Gedko ufundował  na wzgórzu zamkowym kolegiatę NMP. Bp. Wincenty Kadłubek przeniósł do niej parafię  św. Wojciecha. Na początku XIII w. przy kolegiacie powstała szkoła parafialna. W wyniku najazdów tatarskich w latach 1241 i 1256 Kielce zostały poważnie zniszczone. Podjęto wówczas próby obwarowania Wzgórza Zamkowego i kolegiaty. W 1260 r. nastąpiła lokacja miasta na prawie polskim. W 1354 r. Kazimierz Wielki zrzekł się prawa poboru ludzi zbrojnych w dobrach kieleckich i wyznaczył granice miasta. W wyniku starań bpa Bodzanty, król w1364 r. nadał Kielcom prawo miejskie magdeburskie. Miasto stanowiło wówczas ośrodek zarządu dóbr biskupstwa krakowskiego. W XV i XVI w. nastąpił rozkwit gospodarczy Kielc związany z eksploatacją rud miedzi, ołowiu i żelaza. Powstały wówczas huty metali i szkła. Nastąpił także rozwój rzemiosła. Powstały cechy kowali, piekarzy, rzeźników, piwowarów, murarzy i kamieniarzy. Miasto otrzymało też przywileje handlowe: prawo wolnego przejazdu po sól do Bochni oraz prawo pobierania opłat ,,brukowego” od przepędzanego bydła. W 1533 r. król Zygmunt I potwierdził przywileje i pozwolił na 3 jarmarki i cotygodniowe targi. Bp Piotr Myszkowski w 1579 r. zezwolił na swobodny wyrób piwa i wódki. W latach 1638–1642 bp Jakub Zadzik zbudował pałac biskupi wg projektu Giovanniego Trevano  (obecnie siedziba Muzeum Narodowego). Wzniesiono także kościół św. Trójcy, kościół św. Leonarda oraz klasztor bernardynów na wzgórzu Karczówka oraz trzy bramy miejskie. W drugiej połowie XVII w. Kielce ucierpiały poważnie od wojsk szwedzkich, Jerzego Rakoczego i wojsk skonfederowanych. Ożywienie nastąpiło w 2 połowie XVIII w. Powstały wtedy browar, szpital i szkoła średnia. W 1789 r. Sejm Czteroletni upaństwowił dobra biskupie i Kielce otrzymały prawo wyboru deputowanych do Sejmu. Po wkroczeniu wojsk austriackich w 1795 r. miasto stało się siedzibą powiatu i Dyrekcji Górniczej. Pięć lat później groźny pożar strawił niemal wszystkie domy w centrum wraz z ratuszem. W 1808 r. utworzone zostało biskupstwo kieleckie. W 1815 r. Kielce weszły w skład zaboru rosyjskiego. Duże zasługi dla rozwoju miasta położył Stanisław Staszic. Dzięki niemu Kielce stały się siedzibą województwa, a po przerwie w latach 1845–1867 siedzibą guberni. Stanisław Staszic utworzył też w Kielcach pierwszą  wyższą uczelnię techniczną na ziemiach polskich, Szkołę Akademiczno-Górniczą. Po wybudowaniu linii kolejowej z Dąbrowy Górniczej do Dęblina w 1885 r., nastąpił rozwój gospodarczy miasta. Powstały fabryki obróbki marmurów, cegielnie, tartaki, huta szkła, huta „Ludwików”,  wapiennik „Kadzielnia”. W okresie międzywojennym Kielce były siedzibą województwa. Stacjonował tu silny garnizon wojskowy. Po wojnie miasto stało się ważnym ośrodkiem gospodarczym i naukowym. Od 1974 r. funkcjonuje tu Politechnika Świętokrzyska, a od 2008 r. Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego. Z dniem 1 I 1999 r. Kielce stały się stolicą województwa świętokrzyskiego.

Miasta polskie w tysiącleciu, t. I, s. 495–498; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I,
s. 21 – 33; www.pl.wikipedia.org/wiki/Kielce; www.kielce.pl; www.um.kielce.pl/-21 godzin temu

NOWA SŁUPIA – (dawniej Słupia Nowa) – Wieś w województwie świętokrzyskim powiecie kieleckim, siedziba gminy Nowa Słupia, dawniej miasto. Na przełomie XIII i XIV w. była własnością opactwa benedyktynów na Łysej Górze, które wg legendy zostało założone w 1006 r. przez Bolesława Chrobrego. Wieś nosiła wówczas nazwę Słup i obsługiwała głównie pielgrzymów udających się na Święty Krzyż. W 1351 r. opaci świętokrzyscy, na mocy przywileju wydanego przez Kazimierza Wielkiego, założyli miasto o nazwie Nowa Słupia. Powstało ono w nowym dogodniejszym od poprzedniego miejscu, w którym aktualnie znajduje się wieś Stara Słupia. W 1405 r.  król Władysław Jagiełło nadał miastu przywilej na  cotygodniowe targi. Odbywało się także 9 jarmarków rocznie. W 1578 r. miasto posiadało 2,5 łana ziemi, miało 21 warsztatów rzemieślniczych, 6 garncarzy gorzałczanych, młyn i stępę (możdzierz kaszarski). Nowa Słupia często odwiedzana była przez polskich królów udających się z pielgrzymką na Święty Krzyż, m.in. przez Władysława Jagiełłę, Kazimierza Jagiellończyka i Zygmunta Starego. Miasto było wielokrotnie niszczone i rabowane. W 1815 r. znalazło się w zaborze rosyjskim. Cztery lata później z rozkazu władz carskich nastąpiła kasacja klasztoru benedyktynów na Świętym Krzyżu, co przyczyniło się do zubożenia miasta. W 1869 r. Nowa Słupia utraciła prawa miejskie. II wojna światowa przyczyniła się do spadku liczby ludności. W 1939 r. w Nowej Słupi było 3350 mieszkańców a 1946 r. już tylko 1353. Obecnie miasto pełni rolę ośrodka turystycznego w Górach Świętokrzyskich. W 1960 r. powstało tu Muzeum Staropolskiego Hutnictwa. Odbywa się tu także coroczny festyn archeologiczny Dymarki Świętokrzyskie.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 542; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1889, t.  X, s. 854, pl.wikipedia.org/wiki/Nowa Słupia, www.nowaslupia.pl

NOWY KORCZYN – Wieś w województwie świętokrzyskim, powiecie buskim, siedziba gminy  Nowy Korczyn, dawne miasto. We wczesnym średniowieczu, na prawym brzegu Nidy, istniała osada  handlowa z kościołem pw. św. Mikołaja. Wiódł tędy szlak z Krakowa na Ruś Kijowską. W 1258 r. książę Bolesław Wstydliwy lokował w dogodniejszym miejscu (na lewym brzegu Nidy), miasto o nazwie Nowe Miasto Korczyn. Przywilej lokacyjny Korczyna stał się wzorem dla innych, podobnych  dokumentów, jako tzw. ius Corcinenese. Na ,,prawie korczyńskim” lokowano m.in. Skaryszew.  W 1257 r. książę Bolesław Wstydliwy wraz z żoną Kingą ufundowali w Nowym Korczynie klasztor franciszkanów. Korzystne położenie w pobliżu rzek Nidy i Wisły sprzyjało rozwojowi Nowego Korczyna, jednak najazd wojsk ruskich w 1300 r. zniszczył miasto, klasztor i drewniany zamek. Odbudową miasta zajął się król Kazimierz Wielki. Wzniósł on murowany zamek królewski, kościół parafialny oraz mury obronne. Dla wzmocnienia obrony utworzył także sztuczne jezioro o nazwie Czartoria. Zamek stał się siedzibą starosty grodowego. Nowy Korczyn był świadkiem wielu zjazdów politycznych i zgromadzeń szlacheckich. W 1404 r. odbył się tu zjazd rycerstwa polskiego zwołany przez Władysława Jagiełłę, celem ustalenia podatku na wykup z rąk krzyżackich Ziemi Dobrzyńskiej. W 1461 r. król Kazimierz Jagiellończyk, w miejscowym zamku przyjął poselstwo od króla Czech Jerzego z Podiebradu, chana tatarskiego i margrabiego magdeburskiego. W czasie trwania wojny trzynastoletniej, w 1465 r. odbył się tu zjazd szlachty małopolskiej i wielkopolskiej w sprawie środków na prowadzenie walki z Krzyżakami. 9 X 1479 r. wielki mistrz krzyżacki Martin Truchsess von Wetzhausen złożył na zamku w Nowym Korczynie hołd lenny królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. Od XV w. odbywały się tu sejmiki generalne prowincji małopolskiej. W 1474 r. wybuchł wielki pożar, po którym miasto zostało zwolnione na 12 lat z czynszu, robocizn i danin. W XVI w. wybuchły dwa kolejne pożary. Król Zygmunt Stary w 1531 r. zezwolił mieszczanom na pobieranie cła mostowego i grobelnego. W 1566 r. zbudowano nowy ratusz, dwa lata później wykopano kanał zasilający sztuczne jezioro wodą z Nidy. Miasto posiadało wodociąg, łaźnię. Osiem razy w roku odbywały się wielkie targi zbożowe. Miasto utrzymywało wagę i budowało spichrze, w których magazynowano zboże spławiane później Wisłą do Gdańska. W rzemiośle dominowało piwowarstwo i młynarstwo. W 1564 r. miasto posiadało 64 łany. Było tu 19 warzelni piwa i 22 słodownie, 3 młyny i 7 jatek rzeźniczych oraz 57 rzemieślników i 6 kramarzy. W 1569 r. król Zygmunt Stary potwierdził prawa miejskie. Od 1589 r. działała w Nowym Korczynie wytwórnia rusznic, dział i prochu. Wzrastała liczba domów, których ilość w 1564 r. wynosiła 148, natomiast w 1657 r. już 266. Miasto zostało bardzo zniszczone w połowie XVII w. przez Szwedów i wojska Jerzego Rakoczego i ponownie przez Szwedów w 1702 r., w czasie wojny północnej. Przywileje jakie otrzymał Nowy Korczyn od Augusta III Sasa w 1748 r. i od Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1773 r. nie wpłynęły na ożywienie gospodarcze miasta. W wyniku I rozbioru Polski Nowy Korczyn znalazł się nad samą granicą państwa, co podcięło byt miasta. W 1776 r.  sejm podjął uchwałę zezwalającą na rozbiórkę zamku. W 1815 r. Nowy Korczyn znalazł się w zaborze rosyjskim. Mieszkańcy prowadzili jeszcze handel zbożem i produktami rolniczymi, ale głównie zajmowali się rolnictwem. Miejscowość  nawiedzana była przez pożary w latach 1811, 1855 i 1857, a także powodzie. W 1860 r. miasto liczyło 3319 mieszkańców, w tym 2370 Żydów. W 1869 r. Nowy Korczyn utracił prawa miejskie.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. II, s. 519-520;  Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1883, t. IV,
s. 395-399;  B. Guerquin, Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1984, s. 226-227; pl.wikipedia.org/wiki/Nowy-Korczyn; www.nowykorczyn.pl

RADOSZYCE – Wieś w woj. świętokrzyskim, pow. koneckim, gm. Radoszyce, dawniej miasto. Osada w tym miejscu istniała zapewne o wiele wcześniej, niż donoszą zapiski. Jej początki wiążą się z grodem, po którym zachowała się miejscowa nazwa Grodzisko. Według Jana Długosza lokacji miasta dokonał król Kazimierz Wielki. Za jego panowania w parafii radoszyckiej mieszkały 144 osoby. W 1428 r. król Władysław Jagiełło przeniósł Radoszyce z prawa polskiego na prawo magdeburskie (być może potwierdził wcześniejszy akt lokacyjny Kazimierza Wielkiego), ustanowił wójtostwo, przyznał miastu wsie Radoszka i Grodzisko, targ i 2 jarmarki oraz prawo składu kamienia młyńskiego. W 1456 r. Kazimierz Jagiellończyk zwolnił mieszczan od opłat celnych na terenie Królestwa Polskiego oraz wydał pozwolenie na zakup soli w żupach królewskich. W późniejszym okresie liczba jarmarków została zwiększona do 12 i powstały cechy: szewców, kołodziejów i rzeźników. Według lustracji z 1564 r. Radoszyce należały do starostwa chęcińskiego. Były w nich 2 młyny i 5 czynnych hut szklanych. Na sejmie 1773 – 1775 Radoszyce zostały przekazane rodowi Małachowskich. W 1788 r. miasto otrzymało zezwolenie na organizację wspólnego cechu kołodziejów, cieśli i szklarzy. Komisja Skarbowa założyła tutaj manufakturę produkującą podwozia do armat i wozów taborowych. W wyniku zaborów Radoszyce najpierw znalazły się w zaborze austriackim a następnie rosyjskim. W 1827 r. w mieście znajdowały się 252 domy i 1425 mieszkańców, a w 1858 r. 264 domy i 1934 mieszkańców. Ludność zajmowała się rolnictwem i rzemiosłem. Kołodzieje radoszyccy w drugiej połowie XIX w. produkowali rocznie ok. 3000 wozów i bryczek. W późniejszym czasie rzemiosło musiało uległo konkurencji fabrycznej. W 1869 r. Radoszyce utraciły prawa miejskie.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965 – 1967, t. II, s. 534-535; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa1888, t. IX, s, 440-442; www.sztetl.org.pl/pl/article/radoszyce/3.historia-miasteczko; www.radoszyce.pl/asp/pl-star.asp?typ=14&sub=3&menu=79; www.pl.wikipedia.org/wiki/Radoszyce (wojewodztwo-swietokrzyskie)