Adress Korespondencyjny Stowarzyszenia: Kowal 87-820 ul. Zamkowa 4

Małopolskie

WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE

bieczBIECZ – miasto w województwie małopolskim, powiecie gorlickim nad rzeką Rabą. Pierwsza wzmianka pisana o Bieczu znajduje się w Kronice Thietmara z XI w. W dokumencie z 1243 r. wspomniany jest kasztelan biecki komes Mikołaj. Urzędował on na zamku wybudowanym na jednym ze wzgórz niedaleko centrum miasta w XIII w. Prawo miejskie magdeburskie nadał osadzie Bolesław Wstydliwy w roku 1257. Około 1294 r. Biecz przekazany został kapitule krakowskiej, jednak w 1311 r. ponownie stał się własnością królewską. Kazimierz Wielki w 1363 r. potwierdził prawa miejskie, zwolnił mieszczan od opłat handlowych i zezwolił na odbywanie raz w roku jarmarku. Pozwolił także zbudować wagę, postrzygalnię i piwnice na wino. Na przełomie XIII-XIV w. Biecz został otoczony murami obronnymi z 16 basztami. W mieście znajdowały się trzy zamki i dwór jako rezydencje królewskie. Niestety zamki nie przetrwały do naszych czasów. W 1395 r. z fundacji królowej Jadwigi powstał tu najlepiej wyposażony szpital w kraju, dający schronienie starcom, sierotom i bezdomnym. Król Aleksander w 1505 r. wprowadził przymus drożny, dzięki czemu przez Biecz przewożono duże ilości towarów z Węgier i ze Śląska. Handlowano winem węgierskim, suknem, wełną, zbożem. Rozwijało się także rzemiosło, było tu ok. 30 branż rzemieślniczych. Obok Krakowa i Nowego Sącza był Biecz siedzibą sądu wyższego prawa magdeburskiego. Posiadał także prawo miecza (kara śmierci i tortury). Kat biecki obsługiwał też inne miasta. Kres świetności miasta przyniósł XVII w. Duże straty poniósł Biecz w czasie najazdu szwedzkiego. Poza tym był często nawiedzany przez pożary i zarazy, które dziesiątkowały ludność. W XIX w. miasto znalazło się w zaborze austriackim. Wówczas to Biecz został sprzedany przez Habsburgów rodzinie Siemieńskich. Pod koniec XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze w związku z odkryciem złóż ropy i powstaniem przemysłu petrochemicznego. Biecz ma zachowany średniowieczny układ urbanistyczny, mury obronne z trzema basztami, ratusz z wieżą wys.58 m., późnogotycki kościół Bożego Ciała z XV w., szpital św. Ducha z XIV w.

Miasta polskie w tysiącleciu,, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. II, s. 340-342, www.pl.wikipedia.org/wiki/Biecz-208k

bochniaBOCHNIA – miasto powiatowe w województwie małopolskim nad rzeką Rabą. Jedno z najstarszych miast Małopolski. Pierwsza wzmianka o soli bocheńskiej, którą otrzymywano ze słonych źródeł pochodzi z 1198 r. (potwierdzenie darowania soli przez rycerza Mikora Gryfita klasztorowi Bożogrobców w Miechowie). Odkrycie złóż soli kamiennej nastąpiło w 1248 r. Pięć lat później (27 II 1253 r.). Bolesław Wstydliwy nadał Bochni prawo miejskie magdeburskie. Według podania, w tym samym roku księżna Kinga, żona Bolesława Wstydliwego, miała ufundować kościół parafialny. Z Bochnią wiąże się legenda o pierścieniu św. Kingi. Do rozwoju miasta przyczynił się bardzo Kazimierz Wielki. Za jego panowania wytyczono rynek i pobudowano nieistniejący obecnie ratusz. Powstały mury obronne z basztami i czterema bramami. W 1357 r. król ufundował i wyposażył szpital-przytułek dla górników-inwalidów. Ten obiekt istniał nieprzerwanie do czasów międzywojennych. Władysław Łokietek w 1321 r. i Kazimierz Wielki w 1337 r. wydali przywileje zwalniające mieszczan bocheńskich z opłat celnych na terenie całego państwa. Handlowano głównie solą, a także suknem, korzeniami wschodnimi i winem węgierskim. Rozwijało się również rzemiosło. W XVI w. w Bochni istniały cechy: kowali, szewców, piekarzy, tkaczy, rzeźników, powroźników, bednarzy i krawców. Od połowy XVII w. zaczyna się powolny upadek miasta. Przyczyną były spustoszenia dokonane przez wojska szwedzkie i wojska księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego oraz Kozaków, a także pożary, powodzie i zarazy. W 1772 r. Bochnia dostała się pod panowanie austriackie. Zaborcy rozebrali ratusz i mury obronne. W 1783 r. powstał cyrkuł bocheński a następnie w 1867 r. powiat bocheński. W latach 1822-1826 Bochnia była przejściowo siedzibą biskupstwa tynieckiego i seminarium duchownego. Do rozwoju miasta przyczyniła się budowa linii kolejowej Kraków-Dębica w 1856 r. Na rynku w Bochni stoi pomnik Kazimierza Wielkiego autorstwa Walerego Gadomskiego odsłonięty w 1871 r. Na uwagę zasługuje bazylika pw. św. Mikołaja z XV w.

Miasta polskie w tysiącleciu,, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 632-633; www.pl.wikipedia.org/wiki/Bochnia – 91 k

ciezkowiceCIĘŻKOWICE – miasto w województwie małopolskim, powiecie tarnowskim. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1125 r., kiedy to legat papieski Idzi wymienia i zatwierdza posiadłości klasztoru tynieckiego. Wśród nich wylicza wieś Cecouici, co oznaczało osadę Ciężkowice. Bulla papieża Grzegorza IX z 1229 r. potwierdza dobra tynieckie. W XIV w. Kazimierz Wielki porządkując sprawy własnościowe królestwa, doszedł do wniosku, iż benedyktyni bezprawnie posiadają osadę. Po 200 latach Ciężkowice wróciły w posiadanie króla. Dnia 29 II 1348 r. Kazimierz Wielki zezwolił na lokację miasta na prawie magdeburskim. Zasadźcami byli dwaj mieszczanie ze Starego Sącza bracia Minard i Mikołaj, którzy sprawowali funkcję wójta. Król ten ufundował też w 1358 r. kościół św. Andrzeja. Przez Ciężkowice prowadził ważny szlak handlowy z Czech i Węgier do Krakowa. W mieście rozwinęło się rzemiosło. Odbywało się 13 jarmarków rocznie. Ciężkowice stanowiły ośrodek starostwa niegrodowego. Załamanie nastąpiło w połowie XVII w. Miasto ucierpiało głównie od Szwedów i przemarszów wojsk. Występowały tez epidemie. Upadły stare szlaki handlowe. Zmniejszyła się liczba mieszkańców. W okresie międzywojennym miasto spełniało funkcje letniskowe. W 1934 r. Ciężkowice utraciły prawa miejskie. Odzyskały je dopiero w 1998 r.

Miasta polskie w tysiącleciu,, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 637; www.pl.wikipedia.org/wiki/Ciężkowice-60k; www.ciezkowice.pl/-25k

czchowCZCHÓW – miasto w województwie małopolskim, powiecie brzeskim. Osada Czchów istniała zapewne już na początku XIII w. i należała do klasztoru benedyktyńskiego w Tyńcu. W 1280 r. odbyło się tu spotkanie księcia Leszka Czarnego z księżną Kingą, żoną Bolesława Wstydliwego. Celem spotkania było rozwiązanie konfliktu między książętami. W 1333 r. Czchów wraz z ziemią sądecką odziedziczyła księżna Jadwiga, wdowa po Władysławie Łokietku. Po jej śmierci w 1339 r. stał się własnością królewską. Nie znamy daty pierwotnej lokacji. Kazimierz Wielki 24 X 1355 r. przeniósł Czchów z prawa średzkiego na prawo magdeburskie, zaznaczając w dokumencie że na prawie średzkim był już ,,dawno”. Władca ten otoczył miasto murami. Na wzgórzu powstał niewielki zamek, którego budowę rozpoczął prawdopodobnie Wacław II Czeski lub Władysław Łokietek. Trzonem budowli była wcześniejsza, romańska wieża obronna o wysokości 20 m. W 1357 r. król potwierdził miastu immunitet sądowy, tym samym Czchów stał się stolicą powiatu sądowego a także kasztelanii mniejszej i starostwa niegrodowego. Istniała tu też królewska komora celna (od 1327 r.). Podstawą utrzymania mieszczan było rolnictwo a także rzemiosło. Rozwijał się też handel. Miasto otrzymało prawo urządzania 4 jarmarków (w 1617 r.). W 1545 r. dzięki komornikowi żup bocheńskich, Tomaszowi z Bochni, w Czchowie założono kanalizację i wodociągi. Król Henryk Walezy w 1574 r. zwolnił mieszczan na 30 lat od ceł koronnych, lądowych i wodnych. Wiek XVII przyniósł załamanie rozwoju miasta. Wpływ na to miały działania wojsk, wylewy Dunajca (z 10 łanów na, których lokowane było miasto, 4 zostały zatopione przez rzekę) a także zmiana dróg handlowych z Węgier. W 1781 r. Czchów stał się własnością prywatną. W okresie rządów austriackich w XIX w. sytuacja gospodarcza nie zmieniła się. W okresie międzywojennym prowadzono tu handel bydłem. W 1928 r. Czchów stracił prawa miejskie, a odzyskał je w 2000 r.

Miasta polskie w tysiącleciu,, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 637-638; www.pl.wikipedia.org/wiki/Czchów-60k

CZORSZTYN – wieś w województwie małopolskim. Początkowo mieściła się tu wieś o nazwie Wronin. Na początku XIII w. król węgierski Andrzej sprowadził osadników niemieckich. Nazywała się ona po niemiecku Schorstein (stercząca skała). Nazwa ta uległa spolszczeniu na Czorsztyn. Wiódł tędy szlak handlowy z Węgier do Polski. W 1246 r. właścicielem zamku był Piotr Wydżga herbu Janina, szlachcic ziemi krakowskiej, następnie krzyżowiec. W okresie panowania Kazimierza Wielkiego, zamek został wzmocniony poprzez budowę murów obwodowych. W późniejszym okresie zbudowano dolny zamek i bramę wjazdową. W XV w. stał się siedzibą starostwa (był własnością m.in. Zawiszy Czarnego). W 1651r. warownia była ośrodkiem powstania chłopskiego pod wodzą Kostki Napierskiego. W XVII w. starosta Baranowski odrestaurował zniszczoną wcześniej budowlę i dobudował dwie baszty. Od 1768 r. zamek był punktem oporu konfederatów barskich. Spalony w 1792 r. popadł w ruinę. W 1818 r. został zakupiony przez rodzinę Drohojewskich i był w ich posiadaniu do 1945 r. Czorsztyn jest popularną miejscowością letniskową a zamek jako trwała ruina atrakcją turystyczną. Oddany w 1997 r. do użytku Zbiornik Czorsztyński zalał część starego Czorsztyna. Powstało wyżej położone, nowe osiedle Czorsztyn Nadzamcze.

www. pl.wikipedia.org/wiki/Czorsztyn-34k; www.czorsztyn.pl/-50

dobczyceDOBCZYCE – miasto w województwie małopolskim, powiecie myślenickim, nad rzeką Rabą. Według Długosza już 1226 r. Dobczyce miały płacić dziesięcinę klasztorowi cysterskiemu w Mogile. W 1311 r. na zamku dobczyckim schronił się Władysław Łokietek w czasie buntu wójta Alberta. Prawa miejskie nadane zostały prawdopodobnie przed 1310 r., być może przez Bolesława Wstydliwego. Kazimierz Wielki w 1340 r. zwolnił mieszczan z płacenia ceł na terenie całego kraju. W 1362 r. potwierdził prawo miejskie magdeburskie. Nadał też prawo łowienia ryb w Rabie, wypasu bydła na pastwiskach i wyznaczył drugi dzień tygodnia (poniedziałek) na targ cotygodniowy. Przez Dobczyce przechodził szlak handlowy na Węgry. Istniała tu komora celna. Kazimierz Wielki dokumentem z 2 XI 1359 r. zastawił cło krakowskie, czchowskie, żmigrodzkie i dobczyckie u Jana Borka za 1150 grzywien. Przez pewien czas właścicielem miasta był Mikołaj Wierzynek. W 1379 r. miasto wróciło do króla, lecz w 1390 r. Władysław Jagiełło wydzierżawił Dobczyce z kilkoma wsiami Klemensowi z Moskorzewa. Tym razem nie doszło do wykupu miasta przez władcę i aż do rozbiorów było ono w rękach prywatnych. Dobczyce były ośrodkiem starostwa niegrodowego. W XV w. istniała w mieście szkoła parafialna. Mieszkańcy utrzymywali się z uprawy roli, rzemiosła i handlu. W latach 1590-1594 Lubomirscy rozbudowali zamek na rezydencję pałacową. Miasto zostało spalone w czasie najazdu szwedzkiego w połowie XVII w. W tym też czasie Raba zalała 3 łany miejskie. Zamek został spustoszony przez Szwedów w czasie wojny północnej na początku XVIII w. Od 1772 r. Dobczyce znalazły się w zaborze austriackim. W XIX w. przeżywały okres stagnacji. W 1818 r. rząd austriacki oddał miasto w ręce prywatne. Głównym zajęciem mieszkańców było rolnictwo. W latach 80. XX w. zbudowano tamę na rzece Rabie i powstał Zalew Dobczycki. Miasto jest obecnie popularną miejscowością wypoczynkową.

Miasta polskie w tysiącleciu,, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 638-639; www.dobczyce.pl/-36k; www.dobczyce.um.pl/turystyka.html-29k

gorliceGORLICE – miasto powiatowe w województwie małopolskim. Początki miasta wiążą się z osobą stolnika sandomierskiego Dersława I Karwacjana, wywodzącego się z rodu krakowskich bankierów i kupców. Otrzymał on od Kazimierza Wielkiego w 1354 r. przywilej na utworzenie miasta Gorlic u zbiegu rzek Ropy i Sękówki. Osadnicy mieli przybyć z miasta Gorllitz na Łużycach. Początkowo Gorlice rządziły się prawem polskim, lecz z początkiem XV w. przeszły na prawo magdeburskie. Potomkowie założycieli z czasem przyjęli nazwisko Gorlickich. Nadali oni miastu przywileje na handel miodem, winem, piwem, zbożem, olejem, płótnem i rybami. Oprócz cotygodniowych targów odbywały się dwa razy do roku wielkie targi z udziałem kupców węgierskich. Pod koniec XV w. w wyniku małżeństw Gorlice przeszły na własność rodziny Straszów, Śmigielskich i Kopciów. W 1560 r. dobra gorlickie wykupił Stanisław Pieniążek h. Odrowąż. W pierwszej połowie XVII w. połowa miasta stała się własnością Rylskich. W tym okresie Gorlice stały się ważnym ośrodkiem ruchu kalwińskiego w Polsce. W 1717 r. obie części miasta nabył Stanisław Łętowski. Od 1806 r. właścicielami Gorlic byli kolejno Stadniccy, Miłkowscy, Lebowscy i Zdziechowscy. W XVIII w. spośród innych rzemiosł szczególnie rozwinęło się płóciennictwo. W mieście było 90. mistrzów tego zawodu. Płótno wywożono do Austrii, Węgier i na Śląsk. W 1657 r. Szwedzi dokonali wielkich zniszczeń. W XIX w. Gorlice i okolice stały się kolebką przemysłu naftowego. W latach 1853 – 1859 swoją pracownię miał tu Ignacy Łukasiewicz, który skonstruował w mieście pierwszą uliczną latarnię. Udoskonalił też destylację ropy naftowej. Z jego inicjatywy w 1877 r. powstało Krajowe Towarzystwo Naftowe z siedzibą w Gorlicach. Zaczęto też wydawać pierwsze polskie pismo naftowe ,,Górnik”. W 1865 r. Gorlice stały się miastem powiatowym. W 1874 r. w wyniku pożaru spłonęła drewniana zabudowa miasta. W latach 80. XIX w. w Gliniku Mariampolskim k. Gorlic powstała Fabryka Maszyn i Narzędzi Wiertniczych oraz destylarnia ropy naftowej i rafineria. Gorlice poniosły duże straty w zabudowie w wyniku bitwy pod Gorlicami 2 V 1915 r. Często określano tę bitwę jako ,,Małe Verdun”.

Miasta polskie w tysiącleciu,, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. II, s. 352-353; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1881, t. II, s. 718-719; www.pl.wikipedia.org/wiki/Gorlice; www.gorlice.pl/

grybowGRYBÓW -miasto w województwie małopolskim, powiecie nowosądeckim. W 1340 r. Kazimierz Wielki nadał mieszczaninowi sądeckiemu Hankowi Bogaczowi prawo do założenia miasta na prawie magdeburskim. Kolonistami byli przybysze z Niemiec i Śląska. Pierwotna nazwa miejscowości brzmiała Grunberg. Z biegiem lat ludność i nazwa miasta uległy polonizacji. Ponowne nadanie praw miejskich nastąpiło w 1488 r. Grybów był własnością królewską i stanowił siedzibę starostwa niegrodowego Istniała tu także szkoła rzeźbiarska Wita Stwosza. Krzyżowały się tu szlaki handlowe na Ruś i Węgry. Rocznie odbywało się tu siedem jarmarków. Miasto miało prawo poboru składowego i mostowego. Znajdowała się tu komora celna. W XVI i XVII w. w Grybowie istniały cechy: kuśnierzy, ślusarzy, kowali, szewców, tkaczy, sukienników, krawców, cieśli, garncarzy, piekarzy i rzeźników. Upadek miasta nastąpił w XVII w. po zniszczeniach ze strony wojsk szwedzkich i węgierskich a także w wyniku epidemii. Austriacy zajęli Grybów już w 1770 r. Znieśli oni powiat grybowski, istniejący od XVI w. W 1830 r. rząd austriacki sprzedał miasto Ferdynandowi Hoschowi. W czasie powstania styczniowego znajdował się tu punkt przerzutu ochotników na teren Królestwa Polskiego. W 1867 r. ponownie utworzono powiat grybowski, który także istniał w okresie międzywojennym.

Miasta polskie w tysiącleciu,, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 640; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1881, t. II, s. 881-883; www.pl.wikipedia.org/wiki/Grybow; www.grybow.pl/

kazimierz krakowskiKAZIMIERZ KRAKOWSKI – dzielnica Krakowa. Obszar Krakowa wchodzący w skład dzielnicy Stare Miasto. Od XIV do XIX w. samodzielne miasto. W okresie wczesnego średniowiecza istniały w tym rejonie liczne osady. Najstarsza skupiła się wokół Skałki, gdzie znajdowała się romańska rotunda p.w. św. Michała Archanioła. To tutaj w 1079 r. zginął św. Stanisław. Była jeszcze osada wokół kościoła św. Józefa (rozebranego w 1787 r.), oraz istniejąca od XII w. wieś Bawół z kościołem św. Wawrzyńca (rozebrany pod koniec XVIII w.).W 1335r. Kazimierz Wielki założył nowe miasto na południe od osady Stradom i nadał mu własne imię. W późniejszym czasie obszar miasta powiększono o wieś Bawół. Celem lokacji mogła być ochrona stolicy państwa od strony południowej a także stworzenie konkurencji dla Krakowa. Jeszcze w XIV w. zbudowano wokół miasta mury obronne z narożnymi basztami i czterema bramami. W centrum miasta wytyczono rynek zwany Wolnicą (od wolnej sprzedaży mięsa) z gmachem ratusza, istniejącym do dnia dzisiejszego. Kazimierz Wielki rozpoczął tez budowę monumentalnych kościołów gotyckich, fary Bożego Ciała oraz kościoła augustianów p.w św. Katarzyny. Przebudował też kościół na Skałce z romańskiego na gotycki. W 1419 r. Władysław Jagiełło włączył osadę Stradom do Kazimierza. Król Jan Olbracht w 1495 r. przeniósł wszystkich Żydów do Kazimierza. Na terenie dawnej wsi Bawół zlokalizowano tzw. ,,miasto żydowskie” .Powstały tam synagogi (obecnie 7), cmentarze, szkoły i uczelnie żydowskie. W 1655 r. Kazimierz wraz z Krakowem został zajęty przez Szwedów, którzy dokonali w nich wielu zniszczeń. Istnienie obok siebie dwóch odrębnych organizmów miejskich w XVIII w. było anachronizmem. Stąd też w czasie Sejmu Czteroletniego Komisja Dobrego Porządku podjęła decyzję o przyłączeniu Kazimierza do Krakowa. Formalnie jednak samodzielny byt Kazimierza jako odrębnego miasta zakończył się w 1800 r., kiedy to cesarz Austrii wydał dekret inkorporacyjny. Ostatecznie magistrat krakowski przejął administrację na Kazimierzu 1 IX 1802 r. W 1822 r. wyburzono mury obronne między Krakowem i Kazimierzem. Odrębność ,,miasta żydowskiego” została zlikwidowana w czasie istnienia Wolnego Miasta Krakowa po 1815 r. Nastąpił wówczas masowy przepływ ludności żydowskiej do Krakowa. W latach 1878 – 1880 zasypano koryto Starej Wisły i utworzono w tym miejscu ulicę (Planty), 1 km długości i 100 m. szerokości. W 1939 r. w Krakowie, głównie w dzielnicy Kazimierz, mieszkało 64 tys. ludności żydowskiej. W czasie okupacji niemieckiej, w dzielnicy Podgórz, utworzono w marcu 1941 r. getto, skąd wywożono Żydów do obozów koncentracyjnych. Ostateczna likwidacja getta nastąpiła w dniach 13 – 14 III 1943 r. Z 55 tys. ludności żydowskiej przeżyło jedynie 1000osób. Współcześnie Kazimierz jest miejscem gdzie corocznie odbywa się Festiwal Kultury Żydowskiej. Znajduje się tam także Centrum Kultury Żydowskiej.

Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławetnego Królestwa Polskiego, Warszawa 1975, ks. IX, s. 313, 386-387, 441; Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 618-619; Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Ossolineum 1982, s. 185; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. III, s. 928-930; www.krakow.pl/turystyka/kazimierz; www.pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz(Krakow); www.kraków.pl/miasto/kazimierz

KLEPARZ KRAKOWSKI – dzielnica Krakowa. Obszar Krakowa wchodzący w skład dzielnicy I Stare Miasto. Od 1366 do1792 r. samodzielne miasto. Początki osadnictwa w tym miejscu wiążą się z fundacją kościoła pw. św. Floriana, dokonaną przez biskupa krakowskiego Gedkę. Możliwe, że pierwsza lokacja miała miejsce w 1320 r., jako że za Władysława Łokietka w stosunku do osady używano określenia Alta civitas. Pewna i znana jest jednak lokacja, jakiej dokonał Kazimierz Wielki w 1366 r. Nadał on miastu nazwę Florencja, od wezwania kościoła parafialnego. Od XV w. zaczęto używać nazwy Kleparz (Clepardia), prawdopodobnie od zwyczaju uklepywania transakcji handlowych na targu lub od klepek bednarskich. Centrum miasta stanowił duży rynek targowy otoczony drewnianą zabudową, która często padała pastwą pożarów, m.in. w 1476, 1528 i 1755 r. Kleparz nie posiadał murów obronnych i w czasie najazdów był najczęściej palony przez obrońców (1655, 1657, 1768). Rozwijało się tu rzemiosło, m.in. tkactwo, kowalstwo, rymarstwo, garbarstwo. Odbywał się także handel zbożem, bydłem i końmi. W 1632 r. były w Kleparzu stajnie dla 2300 koni. Funkcjonowało bardzo dużo oberż i zajazdów. W okresie od XV do XVII w. miasto pełniło rolę „portu lądowego ziemi krakowskiej”. W 1792 r. Sejm Wielki podjął decyzję o włączeniu Kleparza do Krakowa. W drugiej połowie XIX w. zabudowa drewniana zaczęła ustępować murowanym kamienicom. W latach 1879–1880 pobudowany został przy Placu Kleparskim (ob. Plac Jana Matejki) gmach Akademii Sztuk Pięknych. W dniu 15 VII 1910 r. odsłonięto na placu Pomnik Grunwaldzki fundacji Ignacego Paderewskiego.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. I, s.133; www.pl.wikipedia.org/wiki/Kleparz; www.kleparz.kraków.pl

krakowKRAKÓW – Miasto na prawach powiatu grodzkiego w województwie małopolskim. Siedziba wojewody, Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego i Marszałkowskiego oraz starosty krakowskiego. Nazwa miasta, wg Wincentego Kadłubka, wywodzi się od legendarnego króla Kraka. Kraków był jednym z ważniejszych grodów plemienia Wiślan. Najstarszym źródłem pisanym, w którym pojawia się nazwa miasta, jest relacja żydowskiego kupca i podróżnika Ibrahima ibn Jakuba z 965 r. Gród znajdował się wówczas w zależności politycznej od Czech. Około 990 r. Kraków znalazł się w granicach państwa piastowskiego i wymieniony jest w wydanym dwa lata później dokumencie Mieszka I ,,Dagome iudex”. Najstarszy ośrodek osadniczy znajdował się na Wzgórzu Wawelskim, gdzie powstała rotunda NMP (później św. Feliksa i Adaukta) – X-XII w. Za panowania Bolesława Chrobrego Kraków stał się siedzibą biskupstwa krakowskiego (1000 r.). Władca ten rozpoczął budowę katedry, zniszczonej w latach 30. XI w. Kazimierz Odnowiciel uczynił z Krakowa główną siedzibę książęcą. W XI w. życie gospodarcze zaczęło przenosić się do ośrodków podwawelskich. Osady powstawały nad Wisłą i jej dopływami. O ich położeniu świadczą zachowane do dziś kościoły krakowskie, np. św. Andrzeja przy ul. Grodzkiej, św. Wojciecha w Rynku, a także romańskie fragmenty kościołów św. Jana, św. Floriana, św. Mikołaja, klasztoru dominikanów. Romańskie kościoły istniały także na Skałce i na Zwierzyńcu. W drugiej połowie XI w. Władysław Herman rozpoczął budowę drugiej romańskiej katedry na Wawelu (krypta św. Leonarda). Bolesław Krzywousty ustanowił w Krakowie siedzibę księcia seniora, co spowodowało, że miasto stało się obiektem pożądań poszczególnych książąt dzielnicowych przez półtora wieku. Biskup Iwo Odrowąż podjął w latach 1228-1230 próbę lokowania miasta na prawie polskim. Zamierzał powiązać w jeden organizm gospodarczy wszystkie osady rzemieślnicze i targowe. Niszczący najazd Tatarów w 1241 r. przerwał jednak te dążenia. Lokacji na prawie magdeburskim i średzkim dokonał dopiero książę krakowski i sandomierski Bolesław Wstydliwy w 1257 r. Zlecił on przybyłym do Krakowa Ślązakom: Gedkowi Stylwojtowi, Dytmarowi Wolkowi i Jakubowi z Nysy opracowania nowego planu miasta. Centralnym punktem stał się wielki rynek kwadratowy o boku 200 m. Miasto zasiedlono głównie przybyszami z Niemiec i ze Śląska. W drugiej połowie XIII w. rozpoczęto budowę kamiennych murów obronnych. Prace fortyfikacyjne kontynuowane były także w późniejszych wiekach. Od 1320 do 1734 r. Kraków był miejscem koronacji królów Polski, a do XVII w. pełnił funkcję stolicy państwa. W okresie panowania Kazimierza Wielkiego Kraków rozwijał się bardzo intensywnie, mimo iż w pobliżu powstały dwa nowe miasta: Kazimierz (1335 r.) i Kleparz (1366 r.). Dzięki przywilejom króla, Kraków uzyskiwał dochody z sądownictwa miejskiego, przedsiębiorstw miejskich (cegielni, kamieniołomów, wapienników), a także podatków i ceł. W mieście rozwijało się rzemiosło i handel. Powstały organizacje cechowe. W I połowie XV w. było w Krakowie 28 cechów. Za Kazimierza Wielkiego powstało w mieście szereg monumentalnych budowli. Na Wawelu władca wzniósł zamek królewski i dokończył budowy trzeciej z rzędu katedry. Na rynku krakowskim powstały w tym czasie gotyckie Sukiennice i ratusz, z którego do naszych czasów dotrwała wieża ratuszowa. W 1364 r. z fundacji Kazimierza Wielkiego powołany został w Krakowie uniwersytet (Studium Generale). Największy rozwój miasta nastąpił za panowania ostatnich Jagiellonów. Wraz z Kazimierzem i Kleparzem osiągnął ok. 30 000 mieszkańców. Rozwijało się rzemiosło skupione w czterdziestu cechach reprezentujących m.in. takie warsztaty jak murarsko – kamieniarskie, złotnicze, malarskie, stolarskie i sznycerskie. Po unii Polski z Litwą Kraków znalazł się na uboczu państwa. Sejmy i elekcje zaczęły odbywać się w Warszawie. Po pożarze Wawelu w 1595 r. Zygmunt III Waza rozpoczął przenoszenie dworu do Warszawy. Mimo to katedra wawelska pozostała kościołem koronacyjnym i grobowym królów polskich. Na przełomie XVI – XVII w. Kraków był kilkakrotnie palony i niszczony – w 1587 r. przez wojska arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, a następnie w czasie najazdu szwedzkiego w 1655 r. Liczba ludności po wojnie ze Szwedami  i po zarazie spadła do 10 000. Także XVIII w. nie był łaskawy dla Krakowa. Drugi najazd  Szwedów w 1702 r., częste przemarsze obcych wojsk, kontrybucje, oblężenie w czasie konfederacji barskiej, wszystko to doprowadziło miasto do ruiny. Decyzją Sejmu Czteroletniego z 1791 r. w skład Krakowa weszły odrębne dotąd miasta: Kazimierz i Kleparz. Po upadku powstania kościuszkowskiego i po krótkiej okupacji pruskiej, miasto zajęli Austriacy. Utworzyli oni w 1784 r. obok Krakowa nowe, konkurencyjne miasto Podgórze. W 1809 r. Kraków znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego jako stolica departamentu. Kongres Wiedeński w 1815 r. z części ziem Księstwa utworzył państewko o nazwie Wolne Miasto Kraków pod opieką trzech zaborców: Austrii, Rosji i Prus. Obejmowało ono oprócz Krakowa trzy miasta: Chrzanów, Trzebinię, Nową Górę oraz 224 wsie. Klęska powstania krakowskiego w 1846 r. spowodowała likwidację Wolnego Miasta i włączenie go do zaboru austriackiego. W 1850 r. wybuchł w Krakowie pożar, który zniszczył ok. 10% powierzchni miasta. Z chwilą wprowadzenia przez Austrię autonomii w Galicji, Kraków stał się jednym z centrów kultury polskiej. Rozwinął się Uniwersytet Jagielloński. W 1872 r. powstała tu Akademia Umiejętności, a w 1879 r. Muzeum Narodowe. W mieście nie było większych zakładów przemysłowych poza istniejącą fabryką maszyn rolniczych i narzędzi Zieleniewskiego. Z inicjatywy prezydenta Krakowa, dr Józefa Dietla, doszło do powiększenia powierzchni miasta, poprzez przyłączenie okolicznych wsi. W 1915 r. przyłączono do Krakowa miasto Podgórze. Na mocy konkordatu z 1925 r. biskupstwo krakowskie podniesiono do rangi arcybiskupstwa. W okresie międzywojennym zbudowano w Krakowie szereg monumentalnych gmachów publicznych, jak Biblioteka Jagiellońska, Akademia Górniczo-Hutnicza, Muzeum Narodowe. W okresie okupacji niemieckiej Kraków stał się stolicą Generalnego Gubernatorstwa. Niemcy zamknęli w getcie i wymordowali całą ludność żydowską. Po wojnie nastąpił silny rozwój terytorialny i ludnościowy miasta. W 1947 r. podjęto decyzję o wybudowaniu pod Krakowem wielkiego kombinatu hutniczego. Dwa lata później rozpoczęto wznoszenie nowego miasta, które wg pierwotnych planów miało być samodzielną jednostką administracyjną. Jednak w 1951 r. przyłączono Nową Hutę do Krakowa jako dzielnicę. Kraków jest aktualnie drugim co do wielkości miastem w Polsce. Urzędowa nazwa usankcjonowana przez Radę Ministrów brzmi: Stołeczne Królewskie Miasto Kraków. Jest ważnym ośrodkiem naukowym i kulturalnym. Znajduje się tu szereg instytucji o charakterze narodowym. Funkcjonuje kilkanaście wyższych uczelni, z najstarszą w Polsce – Uniwersytetem Jagiellońskim. W 1978 r. Kraków został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO, a w 2000 r. uzyskał tytuł Europejskiej Stolicy Kultury.

Adamczewski, W starym Krakowie, Wyd. Literackie, Kraków 1968; Królewska katedra na Wawelu, Wyd. Interpress, Warszawa 1981; Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 613-630; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. IV, s. 587-605, Warszawa 1883; www.pl.wikipedia.org/wiki:Historia-Krakowa, krakow 4u.pl/wawel.html; www.krakow.pl/nasze miasto/1115, artykul, historia html

kroscienko nad dunajcemKROŚCIENKO NAD DUNAJCEM  – Wieś w województwie małopolskim, powiecie nowotarskim i w gminie Krościenko, dawniej miasto. Na przełomie XII-XIII w. prawdopodobnie istniała tu osada służebna zamku pienińskiego. Wiódł tędy stary szlak handlowy z Sącza do Kotliny Nowotarskiej. Kazimierz Wielki nadał miejscowości określanej jako Crosno prawo miejskie magdeburskie w 1348 r. Akt lokacyjny przyznawał wolniznę na 20 lat, zaś mieszczanom prawo do łowienie ryb w obrębie miasta, wycinki drzew i polowania w lasach królewskich. Z okresu lokacji pochodzi dzisiejszy układ ulic i rynek. Wtedy też zapewne powstał kościół parafialny. Miasteczko było ośrodkiem gospodarczym niegrodowego starostwa czorsztyńskiego. W 1485 r. król Kazimierz Jagiellończyk odnowił prawo magdeburskie, jednak w 1523 r. starosta podporządkował  sobie miasto poprzez wykupienie dziedzicznego wójtostwa. Mieszkańcy Krościenka trudnili się głównie rolnictwem oraz hodowlą bydła i owiec. Król Zygmunt August nadał miastu cotygodniowe targi i dwa jarmarki, jednak nie ożywiło to jego życia gospodarczego. W 1630 r. było w Krościenku 34 rolników i 22 rzemieślników, natomiast w 1689 r. tych ostatnich było już tylko 3, a domów zamieszkanych 38. Przyczyną tego stanu była panująca w drugiej połowie XVII w. zaraza. Ożywienie nastąpiło w drugiej połowie XVIII w. Miasto po otrzymaniu od króla Augusta III Sasa przywileju na dalsze dwa jarmarki zaczęło dźwigać się z upadku. W 1799 r. miało 183 domy i liczyło 1120 mieszkańców. W tym czasie duża ilość osób zajmowała się flisactwem. Austria zajęła ziemie z Krościenkiem już w 1770 r. i przyłączyła je do Węgier, a dwa lata później do Austrii. Miasto jako królewszczyzna zostało przejęte przez skarb państwa. W 1822 r. zostało sprzedane wraz z starostwem rodzinie Grossów, która zainteresowała się leczniczymi właściwościami miejscowych wód mineralnych. Wybudowano łazienki, pojawili się pierwsi kuracjusze. Konkurencją była jednak pobliska Szczawnica. W 1835 r. właścicielką Krościenka została Teofila Ciechulska, po niej Michał Kulig, a następnie rodzina Dziewulskich. Ożywienie gospodarcze  nastąpiło w drugiej połowie XIX w. Miejscowość odwiedzało coraz więcej kuracjuszy  W 1932 r. utworzono Pieniński Park Narodowy i Krościenko stało się główną bazą wypadową dla turystów na teren parku. Niestety w tym samym roku pozbawiono miasto praw miejskich. W 1934 r. władze państwowe uznały Krościenko za uzdrowisko. W styczniu 1973 r. połączono miejscowość z pobliską Szczawnicą w jednostkę administracyjną pod nazwą Szczawnica-Krościenko. Od 2 XI 1982 r. miejscowość ponownie występuje jako siedziba samodzielnej gminy Krościenko.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 644; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. IV, s.702-703, Warszawa 1883; www.kroscienko.pl; www.pieniny.com; www.pl.wikipedia.org/wiki/Kro%25C5%259Bci

lanckoronaLANCKORONA – Wieś w województwie małopolskim, powiecie wadowickim i w gminie Lanckorona, dawniej miasto. Osadnictwo w tym miejscu zostało zapoczątkowane prawdopodobnie na przełomie XII-XIII w. przez kolonistów niemieckich. Utworzyli oni niewielką osadę, nazywaną wówczas Villa Hermani, być może od imienia kolonizatora (zasadźcy). Na Górze Lanckorońskiej pobudowano niewielki gródek strażniczy o nazwie Upik. W 1336 r. król Kazimierz Wielki wzniósł tutaj kościół parafialny. W związku z tym, że po zrzeczeniu się Śląska przez Kazimierza Wielkiego, granica państwa przebiegała na pobliskiej rzece Skawinie, król postanowił wznieść tu zamek obronny. Budowę rozpoczął przed 1359 r. Dwa lata później utworzył w Lanckoronie wójtostwo, zapoczątkowując tym samym proces lokacji miasta. Wójt otrzymał 2 łany frankońskie (ok.50 ha ziemi) i liczne przywileje. Lokacji na prawie magdeburskim król dokonał 31 III 1366 r. Miasto otrzymało przywilej na cotygodniowe targi czwartkowe, prawo handlu suknem i innymi towarami w Krakowie i innych miastach królewskich, prawo składu, prawo szrotu, tzn. wyszynku piwa, prawo wolnego wyrębu drewna w granicach miasta. Mogło posiadać postrzygalnię sukna i wagę do ważenia wszystkich metali. Za panowania Władysława Jagiełły miasto stało się ośrodkiem  starostwa niegrodowego, do którego należała Lanckorona z przedmieściami Łaśnicą i Jastrzębią, 2 młynami i 16 wsiami. W latach 1397-1399 tenutariuszem starostwa (dzierżawcą) był kasztelan krakowski, Spytko z Melsztyna. W późniejszych latach było w rękach Lanckorońskich, Zebrzydowskich, Czartoryskich, Myszkowskich i Wielopolskich. Do największego rozkwitu doszło za rządów rodu Wolskich w XVI w. Przeprowadzili oni akcję kolonizacyjną na terenie królewszczyzny, w wyniku której liczba wsi zwiększyła się z 15 do 22. Sama Lanckorona była małym miastem. W 1581 r. posiadała 3 łany ziemi i 9 warsztatów rzemieślniczych (po trzech kowali, szewców i rzeźników). Mieszkańcy trudnili się także tkactwem, stolarką, kołodziejstwem i głównie rolnictwem. W mieście istniała już wtedy szkoła. W 1655 r. Szwedzi zajęli zamek i spalili 79 domów. W mieście zostało tylko 300 mieszkańców. W czasie konfederacji barskiej, zamek był punktem oporu przeciw wojskom rosyjskim. W 1772 r. Lanckorona znalazła się w zaborze austriackim. Cesarz Austrii w 1797 r. potwierdził przywileje miasta i nadał mu herb. W 1868 r. wielki pożar strawił znaczną część miasta. Zostało ono odbudowane według starego planu. W 1934 r.  Lanckorona straciła prawa miejskie. Jest obecnie bardzo znaną i modną wsią letniskową.

Guerquin, Zamki w Polsce, Warszawa 1984, s.192- 193; Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 647; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. V, s. 68-72; www.zamki.pl/%3Fidzamku%3Dlanckorona;www.zamki.net.pl/zamki/lanckorona/lanckor;www.pl.wikipedia.org/wiki/Lanckorona; www.lanckorona.pl/page,3.html

lipnica murowanaLIPNICA  MUROWANA – Wieś w województwie małopolskim, powiecie bocheńskim, gminie Lipnica Murowana. Początki miejscowości mogą przypadać na okres XII w. Być może w tym czasie erygowano miejscową parafię. Korzystne położenie na szlaku handlowym z Krakowa przez Bochnię na Węgry sprzyjało powstaniu osady. W 1326 r. król Władysław Łokietek zezwolił sołtysowi Konradowi założyć miasto na prawie średzkim. Zlokalizowano je obok starej osady. Początkowo miasto otoczone było wałem ziemnym, później wzniesiono mury obronne. Kazimierz Wielki w 1364 r. ufundował obecny kościół parafialny pw. św. Andrzeja Apostoła. W 1379 r. królowa węgierska Elżbieta Łokietkówna przeniosła miasto na prawo magdeburskie. Lipnica uzyskała od władców szereg przywilejów, które miały wpłynąć na jej rozwój.  Władysław Warneńczyk w 1440 r. złagodził obowiązek dostarczania podwód przez mieszczan. Kazimierz Jagiellończyk zwolnił ich w 1454 r. od płacenia ceł. Prawo do odbywania jarmarków nadali Stefan Batory i Władysław IV Waza. Od momentu powstania Lipnica była zawsze miastem królewskim, a od XVI w. ośrodkiem starostwa niegrodowego. Królewszczyzna ta nadawana była różnym rodom możnowładczym, m in.: Kmitom, Lubomirskim, Ossolińskim, Wielopolskim i Moszyńskim. Ludność Lipnicy trudniła się rolnictwem, rzemiosłem i handlem. W 1500 r. miasto zostało całkowicie zniszczone przez pożar. Według lustracji z 1581 r. miasto miało 87 półłanów roli, młyn. Wśród rzemieślników było 23 majstrów, w tym 6 szewców i 6 garncarzy. Po najeździe szwedzkim w roku 1665 było jedynie 420 mieszkańców. W 1772 r. Lipnica  znalazła się w zaborze austriackim. Dobra starosty lipnickiego zostały przejęte na rzecz skarbu państwa, następnie wystawione na licytację. Rozwój miejscowości był bardzo wolny. Miasto nawiedzały częste pożary (w 1828 r.) i zarazy. W 1890 r. było w Lipnicy 166 domów i 1057 mieszkańców, natomiast w 1921 r. 164 domy i tylko 757 mieszkańców. W 1934 r. Lipnica Murowana utraciła prawa miejskie. W miejscowości tej znajduje się pomnik założyciela miasta Władysława Łokietka. Jest także figura św. Floriana ustawiona na cokole, na którym znajduje się płaskorzeźba Kazimierza Wielkiego. Pochodzi ona z 1837 r.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 648-649; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. V, s. 270-271; www.lipnicamurowana.pl; www.lipnicamurowana.pl/turystyka.htm; www.bohenskie.republika.pl/lip-mur.html; www.pl.wikipedia.org/wiki/Lipnica – Murowana

ŁAPCZYCA – Wieś w województwie małopolskim, powiecie bocheńskim i gminie Bochnia. Już w X w. istniał tu gród plemienny. Do dzisiaj zachowało się grodzisko w dolinie Raby. Powstała także osada książęca, leżąca na szlaku handlowym z Węgier do Krakowa. Jej mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i pozyskiwaniem soli ze słonych źródeł. Pierwsza wzmianka o Łapczycy pochodzi z lat 1123-1125. Wydany został wtedy dokument, w którym kardynał Idzi zatwierdzał nadanie monarsze dla klasztoru benedyktynów w Tyńcu. Nadania tego dokonała w 1105 r. księżna Judyta, druga żona Władysława Hermana. W 1288 r. książę Leszek Czarny nadał wsi prawo niemieckie, w wyniku czego powstał samorząd z sołtysem i ławą wiejską. Kazimierz Wielki wzniósł w Łapczycach w 1340 r. murowany kościół gotycki pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Sołtys od 1356 r. zasiadał w sądzie najwyższego prawa niemieckiego w zamku królewskim. Długosz podaje w dziele „Liber beneficiorum” z lat 1470-1480, że we wsi było 30 łanów, w tym 6 sołtysich, 3 karczmy i młyn sołtysi. Mieszkańcy Łapczyc składali klasztorowi w Tyńcu daniny i pracowali na polach klasztornych. Biskup krakowski Piotr Gamrat zniósł w 1539 r. parafię w Łapczycach i włączył ją do Starego Wiśnicza jako filię ze stałym wikariuszem. Parafię przywrócił w 1777 r. biskup krakowski Ignacy Sołtyk. Po rozbiorze Polski władze austriackie odebrały Łapczyce klasztorowi w Tyńcu i włączyły do dóbr kameralnego urzędu gospodarczego w Niepołomicach. Znajdują się tu dwa kościoły : XIV-wieczny pw. Narodzenia NMP, fundacji Kazimierza Wielkiego oraz św. Anny z 1923 r.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. V, s. 589-590; pl.wikipedia.org/wiki/Łapczyca; www.lapczyca.frico.pl; www.bochnia-gmina.pl/lapczyca.htm

Mszana_Dolna.svgMSZANA  DOLNA  –  Miasto w województwie małopolskim, powiecie limanowskim Dokument z 1254 r. wymienia osadę nad potokiem Mschena (rzeka Mszanka). Wieś o nazwie Mszana założyli prawdopodobnie Cystersi ze Szczyrzyca po 1308 r. na podstawie „Przywileju Generalnego” Władysława Łokietka. Otrzymali oni od Teodora Gryfity, wojewody krakowskiego, nadanie ziemskie na rozwój osadnictwa. Jednak od 1345 r. Mszana była już własnością królewską. Kazimierz Wielki ufundował wtedy i uposażył kościół parafialny. Prawdopodobnie wtedy też lokował na terenie wsi miasto Kinsbark  (Konigsberg). Występowało ono później pod nazwą Mieścisko. Prawa miejskie utraciło pod koniec XVI w. W 1365 r. Kazimierz Wielki ulokował w sąsiedztwie, na tzw. „Zarabiu’”, kolejną wieś o nazwie Mszana (Górna). W wyniku nadania królewskiego Mszana przeszła w 1400 r. w posiadanie rodziny Ratałdów. W 1524 r. przejął je Jan Pieniążek, następnie Anna Bylińska. Od 1532 r. Muszyna wraz z okolicznymi wioskami stanowiła  starostwo niegrodowe. W 1639 r. otrzymała przywilej na cotygodniowy targ i  pięć jarmarków. Do rozwoju miejscowości przyczynił się szlak handlowy z Węgier, którym przewożono ołów, srebro, siarkę, sól, wino. W czasie najazdu szwedzkiego Mszana Dolna została doszczętnie zniszczona. W 1772 r. tereny te znalazły się w zaborze austriackim. Dobra  mszyńskie na licytacji w 1798 r. nabył Piotr Wodzicki. Rozwój Mszany Dolnej nastąpił w drugiej połowie XIX w. Powstały wówczas pierwsze zakłady przemysłowe takie jak, fabryka mebli giętkich, fabryka konserw rybnych czy też tartak parowy. W 1883 r. utworzono w Mszanie Dolnej sąd powiatowy. W latach 1880–1884 przeprowadzono linię kolejową z Chabówki do Lwowa. W 1914 r. miejscowość liczyła 3434 mieszkańców. W okresie międzywojennym rozwijał się tu drobny przemysł. Odbywał się tu także handel bydłem. W czasie II wojny światowej miasto straciło 1/3 ludności, głównie żydowskiej. Po wojnie Mszana Dolna stała się  miejscowością letniskową. W 1952 r. otrzymała prawa miejskie.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 651;  pl.wikipedia.org/wiki/Mszana-Dolna; www.mszana-dolna.eu/,  www.mszana-dolna.ovh.org

muszynaMUSZYNA – Miasto w województwie małopolskim, powiecie nowosądeckim. Powstanie miejscowości związane jest z przebiegającym wzdłuż doliny Popradu szlakiem handlowym na Węgry. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1209 r. Wtedy to król węgierski Andrzej II, zezwolił na pobieranie cła przez rzekę Poprad w rejonie Muszyny, proboszczowi Adolfowi, ze spiskiej kapituły św. Marcina. Osada należała w tym czasie do Niegowickich h.Półkozic. W 1288 r. miejscowość została zapisana biskupom krakowskim przez Wysza z Niegowici, scholastyka kapituły krakowskiej. Na początku XIV w. Władysław Łokietek odebrał Muszynę biskupowi Muskacie i przyłączył ją do królewszczyzn. Kazimierz Wielki nadał Muszynie w 1356 r. prawo miejskie magdeburskie. W 1391 r. król Władysław Jagiełło, ponownie nadał tzw. klucz muszyński (dwa miasta i 35 wsi) biskupom krakowskim. Dobra te posiadały własną  administrację,  sądownictwo i wojsko biskupie  (piechotę zwaną harnikami), przez co nazwane były „Państwem Muszyńskim”.  W imieniu biskupów władzę sprawowali starostowie urzędujący  w zamku muszyńskim. W XV w. doszło do tzw. „kolonizacji wołowskiej” ,tzn. napływu Wołochów i Rusinów z Zakarpacia i Rumunii. Ludność ta zwana Łemkami osiedliła się na prawie wołoskim. Muszyna mimo korzystnego położenia na szlaku handlowym z Węgier do Polski i przywilejów, nie zdołała rozwinąć się w większy ośrodek miejski. W XVII w. na skutek epidemii i napadów obcych wojsk oraz rabusiów zmniejszyła się liczba ludności. W 1665 r. było w mieście 650 mieszkańców, a w 1686 r. ok.100, w tym 7 rzemieślników. Po zajęciu tych terenów przez Austrię, dobra biskupie zostały przejęte przez skarb państwa .(1781 r.) W XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze miasta i wzrost liczby ludności. Szybki rozwój miasta nastąpił w okresie międzywojennym. Odkrycie źródeł wód mineralnych spowodowało, że powstały zakłady kąpieli mineralnych i borowinowych. Muszyna uzyskała status miasta – uzdrowiska. W mieście zachowały się ruiny zamku z XIV w. i kościół parafialny z XVII wieku.

Guerquin, Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1984, s. 219-220; Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 651-652; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1882, t. VI, s. 817-818; pl.wikipedia.org/Muszyna; www.muszyna.pl

mysleniceMYŚLENICE –  Miasto powiatowe w województwie małopolskim. Pierwsza wzmianka pochodzi z dokumentu z lat 1253-1258 wymieniającego osadę Mislimich. Myślenice były wtedy częścią systemu strażnic, tzw. „brony myślenickiej”, chroniącej Kraków i szlak handlowy z Węgier od strony południowej. Na zboczu góry Uklejny znajdował się zamek i komora celna. W latach 1325-1327 istniał w Myślenicach  drewniany kościół pw. NMP na przedmieściu Stradom. W 1342 r. król Kazimierz Wielki sprzedał dwu mieszczanom z Wieliczki Pawłowi i Wilhelmowi Hanko istniejące sołectwo, równocześnie przeniósł wieś Myślenice z prawa polskiego na prawo niemieckie. Pozwolił także założyć miasto na tymże prawie. Musiało ono powstać wkrótce, jako że w 1356 r., jeden z ówczesnych sołtysów Wilhelm Hanko z Zakliczyna występuje w roli wójta. Był on protoplastą rodu Jordanów, w którego posiadaniu znajdowało się wójtostwo myślenickie do 1557 r. W tymże to roku Spytek Jordan przekazał je kasztelanii krakowskiej. Miasto leżące na ruchliwym szlaku handlowym rozwijało się pomyślnie. W latach 1447-1448 zostało złupione i spalone przez zbuntowane oddziały zaciężne składające się z Czechów i Ślązaków. W 1460 r. miasto uzyskało przywilej na 2 jarmarki a 1506 r. potwierdzenie przywilejów i zwolnienie od ceł. Mikołaj Jordan w 1513 r. dokonał nowej lokacji miasta. W XV i XVI w. istniała w Myślenicach huta szkła. Rozwijało się rzemiosło. W 1581 r. w mieście było 30 rzemieślników a 1655 r. już 59 (wtym14 garncarzy,12 szewców, po 8 rzeźników i knapów, czyli tkaczy i sukienników oraz 6 piekarzy). W XVII w. nastąpił szczególny rozwój garncarstwa, którego wyroby trafiały do Krakowa i do Gdańska. Upadek miasta nastąpił w połowie XVII w. Było to następstwo epidemii i pożarów i zniszczeń jakich dokonali Szwedzi, ale także terroru i wyzysku ze strony kasztelana krakowskiego Stanisława Warszyckiego. Mieszczanie oprócz czynszów i danin musieli odrabiać pańszczyznę 3 dni w roku od domu. W 1772 r. miasto znalazło się w zaborze austriackim Władze austriackie utworzyły Cesarsko-Królewską Ekonomię w Myślenicach. Jej właścicielką w wyniku licytacji została Franciszka z Krasińskich. W latach 1782-1819 Myślenice były siedzibą urzędu cyrkularnego. W 1866 r. zostały siedzibą powiatu. W mieście zaczęto budowę murowanych domów. W 1820 r. było 186 domów i 1985 mieszkańców. Głównym zajęciem mieszkańców było garbarstwo i szewstwo (w 1880 r.- 300 szewców). W 1874 r. właścicielką Myślenic została Cecylia Lubomirska. W okresie międzywojennym miasto było ośrodkiem handlu bydłem oraz rzemiosła. Znajdowała się tu fabryka obuwia, kapeluszy i wyrobów cementowych, garbarnie, browary, kamieniołomy. Obecnie Myślenice  spełniają także funkcje uzdrowiskowe i turystyczne.

Guerquin, Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1984, s. 220; Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 652-653; pl.wikipedia.org/wiki/Myślenice;    www.myślenice.bitis.pl/index.php?rys-historyczny; www.zamki polskie.com/mysle/mysle.html

niepolomiceNIEPOŁOMICE –  Miasto w województwie małopolskim, powiecie wielickim. Od momentu, w którym Kraków stał się siedzibą książąt panujących w Polsce, Puszcza Niepołomicka była ulubionym miejscem polowań książęcych. Swoje powstanie i rozwój Niepołomice zawdzięczają Kazimierzowi Wielkiemu, który wybudował tu zamek myśliwski i ufundował murowany kościół pw. 10 tys. Męczenników. Wraz z zamkiem powstała osada, która miała pełnić funkcje usługowe na rzecz zamku i dworu. Zamek rozbudował  król  Władysław Jagiełło. Za jego panowania odbywały się tu zjazdy koronne i sądy, król wydawał prawa i przywileje. W okresie rządów Jagiellonów zamek niepołomicki stał się drugą po Wawelu siedzibą królewską. Przez Jana Długosza nazwany był drugą stolicą Polski. Zygmunt August przebudował zamek w stylu renesansowym. Niepołomice były ośrodkiem starostwa niegrodowego, które posiadali kolejno  Curyłowie, Braniccy  i Lubomirscy. W 1710 r. król August II Mocny włączył dobra starostwa do domeny królewskiej. Niepołomice były ludną i rozległą wsią ale miały charakter targowego miasteczka, odbywało się tu 11 jarmarków rocznie. Przechodził tędy szlak handlowy z Bochni do Krakowa. W latach 70. XV w. było tu 12 a 1567 r. 17 karczem. Lustracja z 1664 r. podaje że było tu 10 kmieci, 4 karczmarzy, 3 leśnych i 1 rybak. W 1680 r. było 9 rzemieślników, w tym 6 garncarzy. Zniszczeń w Niepołomicach dokonali Szwedzi w połowie XVII w., m.in. wywieźli z zamku prawie całe wyposażenie. W 1772 r.  tereny te dostały się pod zabór austriacki. Zaborca nadał Niepołomicom prawa miejskie i umieścił tu kilka urzędów: sąd powiatowy, urząd skarbowy i celny. Zamek zamieniono na koszary wojskowe. W XVIII i XIX w. ludność zajmowała się głównie rolnictwem i garncarstwem. Zwiększała się ilość mieszkańców, w 1843 r. było ich 3264 a w 1890 r. już 4071. W okresie międzywojennym istniała tu fabryka dachówek i młyn parowy. W 1910 r. usypano kopiec na pamiątkę zwycięstwa pod Grunwaldem. Obecnie w zamku znajduje się hotel i centrum konferencyjne, Muzeum Przyrodnicze oraz Centrum Kultury „Zamek”. W 2004 r. odsłonięto w Niepołomicach pomnik króla Kazimierza Wielkiego.

B. Guerquin, Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1984, s. 225; Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, s. 653-654; www.wikipedia.org/wiki/Niepołomice; www. free.of.pl/m/mojstaff/ewa/index-pliki/historia.htm; www.bonbonnboniere.del/…/pl/historie-1-1-1htmk; www.miasto.niepolomice.w.interia.pl; www.zamkipolskie.com/niepo/niepo/html;  pl.wikipedia.org/wiki/Zamek Królewski w Niepołomicach

nowy saczNOWY SĄCZ – Miasto na prawach powiatu grodzkiego w województwie małopolskim.  Lokowane zostało 8 XI 1292 r. na miejscu wsi biskupiej Kamienica, przez Wacława II Czeskiego, wówczas księcia krakowskiego i sandomierskiego, a od 1300 r. króla Polski. Położenie na  szlaku handlowym z Polski do Węgier oraz przywileje królewskie sprzyjały szybkiemu rozwojowi gospodarczemu miasta. W XIV w. Kazimierz Wielki wybudował zamek i mury obronne z trzema bramami i jedenastoma basztami. W 1355 r. król ten zwołał w Nowym Sączu zjazd, w trakcie którego panowie polscy złożyli hołd  Elżbiecie Łokietkównie. W tutejszym  zamku w 1409 r. król Władysław Jagiełło z księciem Witoldem przygotowywali plany przyszłej wojny z Krzyżakami. W 1448 r. biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki podniósł kościół św. Małgorzaty do godności kolegiaty, tworząc przy niej kapitułę. Do czasu rozbiorów Polski Nowy Sącz był stolicą powiatu i siedzibą starostwa grodowego. Okres od  XIV do XVI w. był najpomyślniejszym w dziejach miasta. Handlowano winem, miedzią, suknem, skórami, drzewem, solą i rybami. W XVI w. znajdował się tu skład soli i żelaza. Nowy Sącz był jednym z nielicznych miast, któremu  sejm w 1565 r. potwierdził prawo składu. Funkcjonowały tu młyny, rzeźnie, 3 kuźnice, folusz, tracz, browary i gorzelnie. W 1581 r. miasto posiadało 15 łanów ziemi, było 128 warsztatów rzemieślniczych, w których pracowało m.in. 29 szewców, 12 rzeźników, 15 piekarzy, 9 płócienników, 5 bednarzy, po 6 sukienników, krawców i garncarzy, po 8 kowali i kuśnierzy. Do połowy XV w. wśród mieszkańców przewagę miała ludność niemiecka; od XVII w. coraz liczniej zaczęli osiedlać się Żydzi. W XVI i XVII w. Nowy Sącz stał się silnym ośrodkiem arianizmu. W latach 1556–1616 istniały w mieście szkoła i zbór ariański. W połowie XVII w. nastąpił upadek miasta. W latach 1652–1653 wybuchła epidemia, w wyniku której zmarło ok. 1500osób. Zniszczeń dokonali także Szwedzi. 15 XII 1656 r. mieszczanie sądeccy pod wodzą braci Wąsowiczów uwolnili miasto od wroga, za co otrzymali list z podziękowaniem od króla Jana Kazimierza. Liczba mieszkańców spadła z 5000 na początku XVII w., do 1500 w 1665 r. W tym czasie było w mieście zaledwie 33 rzemieślników, w tym aż 20 rzeźników. Odbywano tylko 3 jarmarki rocznie. W XVIII w. zniszczeń dokonywały wojska szwedzkie, rosyjskie, saskie i polskie. W 1770 r., jeszcze przed I rozbiorem Polski, Austria zaanektowała powiaty spiski, nowotarski i nowosądecki. Nowy Sącz (o zmienionej nazwie Neu Sandez), został w 1782 r. stolicą cyrkułu. Do miasta napłynęło dużo kolonistów niemieckich. Od połowy XIX w. następuje ożywienie gospodarcze miasta. W 1876 r. utworzono warsztaty kolejowe a rok później oddano do użytku linię kolejową tarnowsko-leluchowską. Powstały fabryki maszyn i narzędzi rolniczych, przetworów owocowych, wódek, mydła, parasoli, młyny i garbarnie. W 1889 r. w Nowym Sączu było 657 budynków i 11 889 mieszkańców, w 1921–1865 budynków i 26 280 mieszkańców. W 1938 r. było w Nowym Sączu 32 640 mieszkańców, w tym 10 000 Żydów. W wyniku wojny zniszczeniu uległo ok.1200 budynków, a na skutek wyniszczenia ludności żydowskiej zmniejszyła się liczba mieszkańców  – do ponad 23 000 osób. W czasie okupacji tędy wiódł szlak przerzutu żołnierzy na Węgry a później do Francji i Anglii. Za bohaterską postawę w czasie wojny miasto zostało udekorowane w 1946 r. Orderem Krzyża Grunwaldu III Klasy. W latach 1975–1998 Nowy Sącz był stolicą województwa nowosądeckiego. Miasto jest głównym ośrodkiem  turystycznym Sądecczyzny.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław 1965-1967, t. I, , s. 654-656; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1889, t. X, s. 354-360; B. Guerquin, Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1984, s. 227; pl.wikipedia.org/wiki/Nowy Sącz; www.nowysacz.pl; www.nowysacz.pl/zamek-królewski-ruiny-opis; www.zamki.pl/?dzzamku=nowysacz

nowy targNOWY TARG – (pełna nazwa: Królewskie Wolne Miasto Nowy Targ) – Miasto powiatowe w województwie małopolskim, siedziba gminy Nowy Targ. Początki osadnictwa sięgają XIII w. Wówczas to z opactwa w Jędrzejowie przybyli cystersi, sprowadzeni przez wojewodę krakowskiego  Teodora, z rodu Gryfitów. Ufundował on klasztor cystersów w Ludźmierzu, który później przeniósł się do Szczyrzyc. Książę Bolesław Wstydliwy zezwolił zakonnikom na zakładanie nowych osad. Już w 1233 r. wymieniona jest istniejąca prawdopodobnie w rejonie dzisiejszego kościoła św. Anny osada o nazwie Stare Cło (Antiquum Theoloneum) lub Długie Pole. Została ona założona przez cystersów ze Szczyrzyca i lokowana na prawie magdeburskim. Wiódł tędy szlak handlowy ze Śląska na Węgry. Funkcjonowała także komora celna. Pierwsza wzmianka o Nowym Targu (Novum Forum) pochodzi z 1326 r. Po dojściu do władzy król Kazimierz Wielki przejął własność cysterską. W ten sposób od 1335 r. Nowy Targ i całe Podhale, aż do rozbiorów było własnością królewską.  W dniu 22 VI 1346 r. zasadźca Dytrych Szyja otrzymał od Kazimierza Wielkiego zgodę na  lokację  miasta na prawie magdeburskim. Ulokowane ono zostało na nowym miejscu i połączono z osadą Stare Cło. Miasto powstało na 150 łanach frankońskich, między Białym i Czarnym Dunajcem. Fundacji króla jest także kościół św. Katarzyny. Kazimierz Wielki  nadał mieszczanom przywilej zwalniający ich od płacenia cła krakowskiego, a także pozwolił na organizowanie ośmiodniowego jarmarku w dniu 25 listopada ( św. Katarzyny).Wśród mieszczan do połowy XV w. przeważała ludność pochodzenia niemieckiego. W 1487 r. król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził prawa miejskie, ustanowił drugi jarmark i nadał przywilej czwartkowego targu. Od 1533 r. obcy kupcy nie mogli omijać Nowego Targu. W 1593 r. miasto otrzymało prawo składu soli, ołowiu i śledzi, a od 1603 r. także wina. Od XV w. stało się siedzibą starostwa niegrodowego. Starostowie zwiększali ilość daniny i robocizny, co było przyczyną ciągłych sporów wewnętrznych. W 1636 r. w  mieście było 179 domów, 11 komorników, 10 bań do produkcji gorzałki, 5 rzeźników, 4 piekarzy, 3 kramarzy, 3 krawców, 2 kuśnierzy, byli także szewcy, kowale, ślusarze, bednarze, kołodzieje, stolarze i szklarze. Na przełomie XVII–XVIII w. nastąpił stopniowy upadek miasta. Przyczyną były m.in. pożary jakie miały miejsce w latach 1601, 1673, 1696, 1710 i 1719.  Szwedzi w 1656 r. zniszczyli miasto i wymordowali wielu mieszkańców. Dokonali tego także Rosjanie w czasie konfederacji barskiej. Austriacy zajęli Nowy Targ już w 1770 r. Po wielkim pożarze w 1784 r. władze austriackie wytyczyli nowy bieg ulic i powiększyły rynek. Nowy Targ stał się siedzibą cyrkułu. Liczba ludności zaczęła wzrastać. W 1810 r. było 2669 mieszkańców, w 1851-3246, a w 1885 – ok. 5000. W 1867 r. powstał powiat z siedzibą w Nowym Targu oraz sąd. Na przełomie XIX i XX w. powstały zakłady przemysłu drzewnego, browary, młyny, garbarnie, kamieniołom oraz elektrownia. W 1899 r. przeprowadzono linię kolejową Zakopane -Chabówka. W okresie międzywojennym Nowy Targ stał się ważnym ośrodkiem sportu i miejscowością letniskową. Po II wojnie światowej rozwinął się tu przemysł obuwniczy i kuśnierski.

Miasta polskie w tysiącleciu, kom. red. S. Pazyra, Ossolineum, Wrocław, 1965-1967, t. I, s. 656-657; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1886, t. VII, s. 307-310; pl.wikipedia.org/wiki/Nowy Targ; www.nowytarg.pl; nowytarg.naszemiasto.pl

OJCÓW – Wieś w województwie małopolskim, powiecie krakowskim gminie Skała. Zapewne już w XII w. istniała w tym miejscu warownia. Otrzymać ją miał w posiadanie od Bolesława Krzywoustego, wojewoda krakowski Skarbimir z rodu Awdańców, po zwycięskiej bitwie pod Nakłem w 1109 r. W XIV w. tereny te były własnością biskupa krakowskiego. W 1354 r. Kazimierz Wielki drogą zamiany uzyskał od biskupa krakowskiego Bodzanty, ówczesną wieś Smardzewice.  Zbudował w tym miejscu zamek obronny, który był jednym z ogniw w łańcuchu obronnym przed Luksemburczykami. Król nazwał zamek Ociec (używano też form Oczecz, Ocziec, Oczyec). Ostatecznie przyjęła się nazwa Ojców. Uważa się, że nazwa została nadana osobiście przez króla, aby upamiętnić fakt ukrywania się w tym miejscu Władysława Łokietka, w czasie jego walk o tron z Wacławem II Czeskim. Zamek, jako dzieło Kazimierza Wielkiego, wymienione jest po raz pierwszy w Kronice Janka z Czarnkowa. U jego podnóża powstała osada, wymieniona po raz pierwszy w źródłach w 1370 r. Zamek został zastawiony przez króla Władysława Jagiełłę, co  mogło się wiązać z wydzieleniem starostwa ojcowskiego. Przez pewien okres zamek był w rękach prywatnych. Dzierżawili go m.in. Szafrańcowie z Pieskowej Skały, Bonerowie, Myszkowscy. Na początku XVII w. przeszedł w posiadanie Korycińskich, którzy przystąpili do restauracji i rozbudowy zaniedbanego zamku. W 1655 r. zdobyli go i zrabowali Szwedzi. Uczynili zeń magazyn broni i żywności. Od 1676 r. starostwo ojcowskie było w posiadaniu Warszyckich, Męcińskich, Morskich, Łubieńskich i Załuskich. W 1787 r. Teofil Załuski przyjmował na zamku króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po III rozbiorze Polski rozpoczął się proces dewastacji zamku. W 1829 r. Konstanty Wolicki kupił od rządu carskiego ruiny zamkowe. Rozebrał część murów obronnych, zachowując jedynie bramę wjazdową i ośmioboczną wieżę. Nieskuteczną próbę obudowy zamku pod koniec XIX w. podjął Ludwik Krasiński. Ojców nazywany wcześniej Osadą nad Prądnikiem był starostwem, w skład którego wchodziło osiem wsi. W XVI w. osiedlano tu rzemieślników. W XIX w. Ojców traktowany początkowo jako miejscowość letniskowa, od 1855 r. rozpoczął działalność uzdrowiskową. W 1918 r., decyzją władz państwowych uznany został uzdrowiskiem. Znajduje się tu dyrekcja Pienińskiego Parku Narodowego. Ojców jest ważną miejscowością turystyczną.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1886, t. VII, s. 413-420;   B. Guerquin, Zamki polskie, Arkady, Warszawa 1984, s. 232-233; pl.wikipedia.org/wiki/Ojców; www.zamkipolskie.com/ojcow/ojcow/html; www.ojcow.pl/zamki.htm; zamki.res.pl/ojcow.htm; www.zamki pl/?idzamki=ojcow

Skomentuj